Eg har tatt farvel med Konrad Ofte, legen og språkrefsaren i Øvre Eiker, og på veg gjennom det store bustadfeltet registrer eg at hekkane er låge i Hokksund. Mange har ikkje ein gong hekk. Ein kan gå rett inn på plenen. Dette er eit tydeleg signal til omgjevnadane: «Eg har ingenting å skjule, her er alle velkomne.» Eller kan det kome av latskap, og mangel på estetikk?

Det er nær 22 kilometer frå Hokksund til Kongsberg, og snart kjem eg til jernbanestasjonen. Eg sjekkar togrutene. Toget tek berre 30 minuttar, og det er klart det freistar, men eg går forbi, eg må gå, og snart er eg forbi kyrkja og rundkøyringa ved Langebru Gjestegård. Rakaste vegen til Kongsberg er langs E134, men der kan eg ikkje gå. Det er motorveg, og i staden skal eg ta gamlevegen via Darbu.

Eg kjenner at sekken er lettare, og snart mørnar beina, og eg flyt av garde, og eg kjem i eit euforisk humør. Eg kjenner meg løfta og sterk. Så langt eg har gått, tenker eg, så flink eg er. Langs vegen ser eg ein mann og ei kvinne frå Øvre Eiker Energi feste ein bardun til ein lyktestolpe, og eg helsar blidt med eit hei, eg ser ein mann i felleskjøpsgrønt kople metallrøyr, han skal vel vatne kornåkrane. Eg vinkar, hei, hei. Eg ser postmannen i kortbukser bere ei pappeske mot eit hus, og eg tenker: Slik funksjonerer/fungerer det. Det er slike folk som held Noreg i gang, medan eg produserer fjernsynsunderhaldning inne i Oslo.

Eg kjem til den lange sletta ved Fiskumvannet, og der står det eit guloransje skilt: «Kongsberg 15». Har eg ikkje gått lenger enn sju kilometer?! Eg ser på klokka. Allereie kvart på eitt. Har eg brukt over tre timar på sju kilometer? Rett nok har eg stansa for å ta bilete, men kva blir snittfarten? Litt over to kilometer i timen. To kilometer! Eg går, og tida går, men tida hastar føre, og eg sleper etter. Det strålande humøret blir brått borte. Eg må ikkje tenke negativt, tenker eg, eg må slutte med det, men eg klarar ikkje la vere. Det er femten lange kilometer igjen. Lufta dirrar. Eg går. Stavane slår i asfalten.

Eg blir galen av den lyden.

Darbu. Det er brennande heitt. Eg sit på terrassen utanfor Jokerbutikken med ein kanelbolle. Eg er ikkje svolten, men eg må ete noko, og riv bollen i bitar, tygg. Eg sit klemd inn mot veggen for å sleppe unna sola. I avisstativet les eg om varmerekordar, og finvêret skal berre fortsette. Eit par i 60-åra sit på andre enden av terrassen. Dei pratar lågt saman. Ei jamaldra dame i raude piratbukser går forbi, ho triller på ein sykkel. «Så der sit de», seier sykkeldama. «Ja, her sit vi», svarar mannen. «Herleg vêr», seier sykkeldama. «Det er så deilig, at», seier kvinna på terrassen. «Ja, dette har vi fortent», seier sykkeldama. Ho har stansa opp no. «Er du ikkje i arbeid», spør dama på terrassen. Sykkeldama blir stille. Ho ser rett fram. Skal ho ikkje svare?

«Jo, men i dag arbeider eg heime», seier ho og begynner å gå. «Kva skal du i dag, då», spør mannen. «Eg skal heim og lage middag til Trygve», svarar ho, og set foten på trøa. «Kva får Trygve til middag i dag, då», spør han. «Kjøtpudding», seier ho. «Han skal få kjøtpudding, han likar det, Trygve.»

Ho sparkar frå, trør. «Ja, kjøtpudding er godt», ropar paret på terrassen. Dei pratar lågt saman.

Og slik gjekk praten utanfor Joker i Darbu ein tysdag i mai 2018.

Bakkane opp frå Darbu er bratte. Det er liten trafikk, og eg vekslar vegside for å finne skugge. Om tre–fire timar er eg i Kongsberg.

Hadde mor og far valt annleis, ville eg snart vore heime.

Gud veit kva alle ting kjem av, og kvar vi endar opp, for ingenting har ei årsak, og at det nettopp er vi som lever her og no, er ei endelaus rekke av årsaker, det er val og tilfelle gjennom tusenvis av år, ja, dette skal vi kome tilbake til. No fyrst – ei av desse årsakene til at eg er meg.

Mor og far møttest på dans i Odda Ungdomshall hausten 1958 eller 1959, dei er litt usikre på årstalet. Ho meiner at ho var 15 år, og ho konfirmerte seg våren 1958. Dette var den fyrste dansen hennar. Han var seks år eldre. Dei kom begge frå gard, far frå Hildal, som ligg ei mil opp i Oddadalen, mor frå storgarden Eide, som ligg ein knapp kilometer frå sentrum.

Etter folkeskulen hadde han gått elektrolina på yrkesskulen og fått lærlingplass på Odda Smelteverk. Draumen var fast jobb som elektrikar på verket, gifte seg, bygge hus, hytte, få born. Han blei innkalla til militæret, fyrst til Randaberg utanfor Stavanger. Der blei han plukka ut til eit fem månadar langt radarkurs på Lutvann i Oslo. Han gjorde det godt, blei beste mann på kurset, og fekk sjølv velje kor han skulle tenestegjere. Han valde seg tilbake til Randaberg. I desse månadane fekk han smaken av noko større enn å vere elektrikar på Smelteverket. Skulle han sikte høgre, kanskje studere? Ingen i familien hans hadde studert.

Etter 18 månadar blei han dimittert, og så gjekk på denne dansen i ungdomshallen, og eg har sett bilete av far frå denne tida. Han var ein stram kar med sleik og moteriktige klede, og der såg han henne. Ho stod og prata med Reven, ein som han hadde gått på yrkesskulen med. Han visste kven ho var, han kjende til bror hennar, Tollen. Gardane på Eide var dei seinare åra eksproprierte av kommunen. På dei flate bøane blei det bygt bustadblokker, butikkar og skular, og dei hadde tent godt på dette, eidingane. Han baud henne opp til dans, dei dansa og ho syntest han var god til å føre.

Då eg var heime i Odda i påsken, spurde eg mor og far igjen om dette fyrste møtet. Vi sat i hytta på Hildalstølen, og eg sette mobilen på opptak. Eg leitar fram telefonen og finn opptaket, og der går eg langs vegen mot Kongsberg og høyrer dei fortelje. Mor legg kabal og er skeptisk og tilbakehalden. Far, kan eg høyre, er meir open.

– Følgde han deg heim denne kvelden, spør eg.

– Nei, nei, seier mor.

– Jo, eg blei no med opp på Eide, seier far.

– Gjorde du det, seier ho.

– Ja, det hugsar eg no.

Nokre dagar etter dansen fekk ho ein lapp av Mikkel i klassen på realskulen. Far kan ikkje hugse det, seier han, men han har høyrt det så mange gonger, så han tvilar ikkje på at det er riktig. På lappen stod eit telefonnummer, om ho ville ringe? Ho ringde, og han svara.

Slik begynte det.

Far jobba eitt år til på Smelteverket, og så reiste han til Stavanger på forkurs i seks månadar, og etter det gjekk han to år på Stavanger Tekniske Skole.

– Var de saman då i denne perioden?

– Ja, seier mor. – Vi blei ringforlova 12. august 1962.

I Stavanger fekk far høyre om ei ny linje på Tinius Olsen Skole i Kongsberg. Dei var eit eittårig kurs i reguleringsteknikk. Dette var noko heilt nytt, det kunne bli stort. Dei blei einige, dei skulle gifte seg og flytte til Kongsberg.

Dei gifta seg i Odda kyrkje laurdag 28. juli 1962, og eg har fleire bilete frå den dagen. Ho var 19 år og kronebrur i bunad, han var 25 og gjekk i smoking med kvit sløyfe. Dei går hand i hand, far ser fram, mor ser i kameraet, og føre dei går to grådressa menn med brune skor, den eine speler hardingfele. Ingen menn gjekk i bunad den gongen. Dei gjekk i dress. Etter vigsla samla 85 gjester seg i festsalen i Folkets Hus, der dei åt aspargessuppe og røykt svinekam.

Ei knapp veke seinare blei det unge paret køyrt over Haukeli i ein folkevognbuss med bryllaupsgåver og møblar. Først til eit kårhus i Darbu, men det var håplaust å bu så langt frå byen utan bil. Så fekk dei eit rom på Skollenborg, som var nærare, men også det var upraktisk. Endeleg fekk dei eit rom i sjølve Kongsberg.

– Men det var heilt for jækleg. Eitt rom, lite, trongt og mørkt. Ikkje vatn, ikkje toalett, seier mor, det var forferdeleg.

Dei budde der to–tre netter, men slik kunne dei ikkje bu. Dei var desperate no, dei banka på dører, spurde om nokon hadde rom til dei.

– Det er ufatteleg at vi ikkje returnerte til Odda. Heilt ufatteleg, seier far.

Det var slik dei trefte Olga Stordalen, og dei fekk to rom og kjøken i Åslandsgate. Mor begynte i kontorjobb hos Magnussen i Storgata, som selde jernvarer, måling og parfyme, og far begynte som ein av åtte elevar på Tinius Olsen Skole nokre hundre meter bortanfor.

– Det var ein tøff skule, seier far.

Etter året på Tinius Olsen fekk han arbeid som elektroingeniør på utviklingsavdelinga på Kongsberg Våpenfabrikk, og hausten 1963 blei dei foreldre til bror min, Jarle, og då var dei tre. Dei flytta inn i ei leilegheit i Eikerveien, i eit gult hus med valmtak. Hausten to år seinare var mor høggravid. Ho var 14 dagar på overtid, og mor hennar som var komen over fjellet for å passe Jarle, var lei av å vente. Ho ville heim til Odda. Onsdag 29. september 1965 gjekk mor mi ned til Kongsberg sjukehus.

På ettermiddagen kom far innom, og då var vi fire.

Eit skilt i vegkanten fortel at eg går på Sølvveien, landets fyrste kongeveg, bygd i 1624–1627 mellom Drammen og Kongsberg, og då «Valse Caprice» lyder, stanser eg på ei steinkvelvbru, lener meg mot ein stabbestein og høyrer fuglesongen. Eg er i skogen no, lauvskog, furu, ei brun elv flyt. Vinden raslar i osp og eik. Eg har det ikkje så verst.

– Ikkje verst, seier eg, hiv på meg sekken og tek til å plystre «Mil etter mil», Jahn Teigens bidrag til den internasjonale finalen i Melodifestivalen i 1978.

Han fekk null poeng, men vart jo ein hit i Noreg, og litt av teksten kan eg. Lina eg henger meg opp i, er: «Kvil din kropp, du er sliten.»

Eg har bestilt ei leilegheit i Kongsberg, og der skal eg bu i to netter.

Eg kjem ned i eit bustadfelt og spør ei dame om snaraste vegen til sentrum. Ho snakkar sørlandsk og seier at eg skal gå ned den vegen, ho peiker. Eg ser på skiltet. Eikerveien. Jøss. Det var her vi budde! Eg hadde tenkt å leite opp barndomsheimen i morgon, men no følgjer eg vegen ned, han er bratt, og eg må stø meg til stavane. Det er ikkje mange hekkar, ser eg, det er mest stakittgjerde. Eg hugsar ikkje husnummeret, men meiner at det var nok med 7. Var det 27 eller 37. Eg tel ned, og det er langt igjen. Brått ser eg huset. Valmtak. Det er ikkje lenger gult, men brunt, men det må vere dette? Eg slenger frå meg sekken, ringer mor. Eikerveien 57, seier ho. Eg er på rett stad og legg på. Det er ingen heime, ser det ut til. Eg går over gardsplassen, inn i hagen, og der høyrer eg bekken sildre. Eg trør varsamt nærare og ser ned.

Men i all verda! Bekken renn i ein kanal av rustbrun betong.

Det må då vere her? Eg lukkar auga, kjenner etter. Får eg noka heimkjensle? Lever noko av dette i meg framleis? Får eg opp noko minne?

Nei. Eg kjenner absolutt ingenting.

Eg får nøkkelen til leilegheita, som har balkong med utsikt mot Lågen. Eg tek av meg fjellstøvlane, og sokkane. Huff, tenker eg. Huff, seier eg. Eg tek eit bilete av dei skamferte føtene og tenker at dette bildet skal ingen få sjå.

Eg vaknar i Kongsberg. Eg har sove godt. Kan det vere fossen? Eg har sovna og vakna til fossedur i heile ungdomen, og lyden gjer meg nok godt. Eg er støl og verker i føtene, men i dag skal eg berre rusle rundt i byen. Det er kviledag.

Eg går ut i Storgata og set meg på eit konditori for å ete frukost. Eg vaglar meg i vindauget med utsikt ut i gata. Bak meg sit ein mann og to kvinner, og ho eine, ho som har glutenallergi, vil snakke om stoffskiftet sitt. Mannen forsøker å snakke om vêret, om at smågodt faktisk er laga av grisesvor, men det interesserer ikkje glutendama. Ho vil snakke om stoffskifte og ME, kronisk utmattingssyndrom. Det er mange som lir av det, seier ho, og ho har det heller ikkje lett. Når ho er nede, og det er ho ofte, er ho så sliten at hjernen ligg to meter bak, to meter! Ho klarer ikkje føre ein vanleg samtale når ho er nede, ho klarer ikkje ein gong å sjå på TV, for hjernen vert like treig som kroppen, om dei skjønar? Dei seier at dei skjønar. Og ho er blitt så lettrørt, sippar for ingenting, og vekta går rett til vêrs. Men no har ho søkt NAV om elektrisk sykkel, og då kjem ho seg rundt, og det vil trigge hjerne og kropp. Ho gler seg til det.

Og slik gjekk praten i Lampeland Konditori ein onsdag morgon i mai 2018.

Eg må handle diverse. Gnagsårplaster. Får eg noka heimkjensle? Eit lett multiverkty, gummiproppar til stavane og ei skjorte med lange ermer som kan verna dei solbrente armane. Eg finn ei kakifarga skjorte på Hennes og Mauritz i tynt bomullsstoff. Eg må òg ha nye sokkar som ikkje er av ull, eg har definitivt ullallergi, og på ein sportsbutikk blir eg anbefalt såkalla linings. Det er tynne sokkar, som glir mjukt mot huda, forklarer den veltrente ekspeditøren, og slik vil eg unngå gnagsår. Dette er heilt nytt for meg, men eg kjøper to par.

Sjølv om eg går seint frå butikk til butikk, går handlinga kjapt. Det verkar som eg er den einaste kunden på heile Kongsberg – til eg kjem til apoteket. Ei rad med rullestolbilar står parkert utanfor, og inne er det kø av folk med krykkjer og rullatorar. Det er her dei er, kongsbergensarane, dei hentar ut medisinen sin. Eg kjøper gnagsårplaster.

Eg går opp til Kongsberg kyrkje, døra er open og i ein krok heng eit ark: Velkommen til dåpssamtale. Eg går inn i det svale kyrkjerommet, og sjølv om eg har vore her før, blir eg nok ein gong slått av kor pompøs og unorsk denne kyrkja er. Det er ornament, søyler, utskjeringar av englar med venger og basunar, det er gull og lyseblått, ei mektig altertavle med preikestol og innebygd orgel, og midt i mot, øvst, bak vindauge, ligg kongelosjen med det dansk-norske riksvåpenet. På det meste klarte dei å klemme inn fire tusen menneske her.

Eg set meg føre døypefonten.

Der blei eg døypt, tenker eg. Søndag 6. februar 1966 blei eg boren fram. Av med dåpslua, og eg fekk springvatn på hovudet. Hallgeir Opedal, etter vår Herre Jesu Kristi ord og bod døyper eg deg til namnet åt Faderen og Sonen og Den heilage ande.

Eg har aldri likt fornamnet mitt. Ifølgje mor og far er eg kalla opp etter bestefar min Halldor og bestemora mi Gunvor, og reint logisk burde det blitt Hallvor, og det er eit namn å leve med.

Hallgeir verkar konstruert, fonetisk er det kraftlaust og ubalansert, og reint grafisk er det grufullt. I utlandet er Hallgeir sjølvsagt eit aldeles håplaust namn. Då eg budde i California, kalla eg meg Gary. Gary Opedal. Det svingar det av.

Eg set meg på ein benk i parken ved Lågen. Sjølv om eg har rusla i byen i lette sko, har eg begynt å verke i ei ny tå. Eg tek av sko og sokkar. Herregud. Tåa som allereie er plastra, har hovna opp. Under plasteret det fullt av raudblank væske. Det er som å trykke på ein tablett med flytande oppvaskmiddel. Det ser ikkje bra ut.

Telefonen ringer, og eg ser kven det er.

– Du ringer for tidleg, seier eg, før ho rekk å presentere seg.

Det er ein journalist i lokalavisa heime i Odda. Ho har fått tips om at eg er på tur, seier ho, fleire tips. Det er ingenting å skrive om, seier eg, akkurat no er eg i tvil om eg i det heile teke kjem til Odda. Ho spør om ho kan ringe meg tilbake seinare. Eg nøler. What’s in it for me, tenker eg. Ingenting. Men eg vil ikkje vere uhøfleg.

– Du kan ringe over helga, seier eg.

Om fem dagar veit eg meir. I beste fall er eg halvvegs, i verste fall har eg teke bussen tilbake til Oslo.

Ein mann i 60-åra med sekk på ryggen stansar opp. Han er ubarbert og har samla det tynne nakkehåret i ein strikk. Han legg frå seg ryggsekken, ein Bunnpris-pose med matvarer og ei fiskestong.

– Hei, seier eg, for eg skal snakke med alle.

– Hei, svarar han.

Først er han skeptisk, men snart tør han opp. Han er frå Oslo, fortel han, kom inn med toget, og no venter han på bussen som skal ta han opp til Rødbergdammen. Der skal han bu i ei campinghytte som kostar 150 kroner døgnet. Han tar opp ein slunken Petterøe’s 3, leitar fram ein ferdigrulla røyk, tenner han og skildrar campinghytta i detalj, med bord, stolar, senger, vindauge, og deretter felleskjøkenet, med alt av utstyr, han ramsar opp: kasserollar, steikepanner, knivar, pizzahjul, steikeplate... Og alt er så nært, der oppe, seier han, og bruker trea i parken til å illustrere avstand mellom hytte, felleskjøken og vatnet der han fiskar. Han er aleine, ja.

– Nokre gonger skal ein ta seg fri frå kjerring, bikkjer og jobb, og berre vere til, puste, kjenne at ein lever, seier han, og spør kva eg driv med.

Eg fortel, og så snart eg pausar for å trekke pusten, er han i gang med å fortelje om den gongen han gjekk frå Drammen Travbane til Oslo for ein femtilapp, det var eit veddemål. Han fekk femtilappen sin, men måtte kjøpe nye sko til 200 kroner, så han tapte 150 kroner på den turen. Men han likar å gå, seier han, og han likar at eg går, og no auser han seg opp no, blir reine predikanten.

– Det er jo slik at vi menneske har berre dette eine korte livet. Poff, så er det over. Men undervegs i livet får ein draumar, og sjølv om nokre av dei er tåpelege og uoppnåelege, skal ein vere takknemleg for draumane, for draumar er det som held oss oppe. Og nokre av draumane skal ein følgje. For når du ein gong sit på gamleheimen og tenker tilbake på livet ditt, er det dei draumane du fekk oppfylt, du minnest. Denne turen frå Oslo til Odda er av dei tinga du kjem til å hugse. Eg heiar på deg!

– Halleluja, seier eg.

Det er flosklar, eg høyrer det, men flosklar er det eg treng akkurat no. Eg kjem på ei helsing nokon skreiv i reisedagboka mi då eg var i India i 90-åra: «Happy are those who dream dreams, and are ready to pay the price to make them come through.»

– Nettopp, seier han, der har du det. Lukkelege er dei som følgjer draumane sine!

Hadde han flidd seg, kunne han gjort det godt som foredragshaldar og motivator. Men han er ikkje heilt der, han held tommelen opp og seier.

– Men eg hadde ikkje gått frå Oslo til Odda. Ikkje faen!

Eg får ei melding. Ho er frå Stein, som eg har leigd leilegheita av. Han har ordna skyss for sekken. Ein kompis som er tømrar, kan ta han med til Notodden, og eg kjenner humøret stige til nye høgder.

Hallgeir Opedal

Framhald neste veke