Grenseland
Då eg endeleg kjende meg heime i Kirkenes, var det for seint. Byen er blitt ein heilt annan.
Kirkenes 17. mai i 1973.
Foto: Mette Caroline Strøksnes
Flyet er fullt av turistar, men ingen av dei verkar særleg imponert av det gjerrige landskapet under. Det er flatt, goldt og ugjestmildt, men ikkje eingong det på ein spektakulær måte. Sjølv langs fjorden er vi over tregrensa, marka er dekt av berg og stein, herja av isbrear og svidd av frost. Flekkar av snø ligg enno i sprekker og austvende skråningar. Utan grøn mose og lyng ville landskapet vore i svartkvitt, noko det òg er om vinteren. For framande auge ser det nok mest ut som ein arktisk ørken, forma av ei istid som slutta for berre kort tid sidan.
Bussen inn til Kirkenes passerer stader som er proppa av minne. Eg veit at brua vi køyrer over, er underminert av eksplosiv, i tilfelle invasjon. Under brua såg eg eingong ein daud steinkobbe. I dalen på den andre sida av campingplassen lura vi som gutar på skumle typar som budde åleine i forfalne hytter, nokre av dei var sterkt skadde av livet. Ved Politivatnet bada vi om sommaren, og gjekk på skøyter så snart det fraus på. I sprengde bunkersar fann vi store mengder krut frå krigen. Vi starta lyngbrannar, laga bomber og sprengde alt frå postkasser til båtar. Først lenge etterpå skjønte eg at dette ikkje var normale aktivitetar for born. Men alle var med på det, og alt var friare den gongen.
Stiane, snarvegane, fiskevatna, gøymeplassane der det var tørt og lunt, kor det ligg restar av eit russisk kampfly, eller kva alle plassane heiter – kunnskapen om alt dette sit enno i kroppen. I likskap med andre stadar i Arktis er det få planter til å byggja opp jordsmonn, og alt rotnar veldig sakte. Ikkje noko har djupe røter. Men alle som kjenner dette landskapet på nært hald, veit at det har meir liv og fargar enn ein skulle tru ved første augekast. Plantar og dyr som har tilpassa seg, er hardføre og fulle av livskraft.
Bussen passerer huset der vi budde. Reinsdyr pleidde å beita i hagen, og om vinteren var det så mykje snø at eg kunne hoppa ut frå rommet mitt i andre etasje. Hovudet blir fylt av bilete og ekko av stemmer frå levande og døde. Eg kjenner enno dette huset, frå inste kjellarrom til råloftet, der det låg ei feltutrusting med AG 3. Skulle eg drive barndomsarkeologi, var det her det meste av utgravingane ville funne stad, blant levande og eroderte minne, heilt tilbake til nullpunktet. Nesten ingen av oss har minne frå før vi var fem år, men alle psykologar synest samde om at dei fem første leveåra er dei viktigaste for kven vi blir.
For å skjøne kva som skjer då, må vi sjå nøye på våre eigne born, om vi har born.
Kirkenes blei som kjent utsletta av Wehrmacht i 1944. Berre 13 hus stod att, og byen måtte byggjast opp frå ruinane. I utkanten av denne oppbygde byen voks eg opp. Det var fred, men det syntest å vera ei utbreidd oppfatning blant dei vaksne at den tredje verdskrigen kunne starta når som helst, denne gongen med atomvåpen. Under den andre verdskrigen blei Kirkenes bomba meir enn 300 gonger, oftare enn nokon annan europeisk by, blir det sagt, med unntak av Malta. Men 30 år etter blei luftvernsirenene til sivilforsvaret testa nærast dagleg, slik eg hugsar det.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
