Lytt til artikkelen:

Går du inn på eit kjøkken i dag, finn du gjerne dyrt og blankpussa kjøkkenutstyr ståande på rad og rekkje på benken. Diverre er talet på fancy apparat ofte omvendt proporsjonalt med eigarens kunnskap om matlaging. Men finn du ein saktekokar, stiller saka seg annleis.

Saktekokaren (slow cooker eller Crock-Pot) blei funnen opp av Irvin Naxon (fødd Irving Nachumsohn). Han hadde høyrt bestemora fortelje om langkokegrytene til mor hennar, slik ho brukte dei i shtetlen – ein jødisk landsby – sin i Litauen i gamle dagar. Rettane inneheldt gjerne bønner og kokte i omnen i om lag tolv timar. Dermed tok ingeniør Naxon saka i eigne hender. Saktekokaren er i dag meir avansert enn den opphavlege, men likevel ei såre enkel innretning: Han står på benken og kokar rett og slett mat sakte på låg temperatur. Dermed kan du sette han på om morgonen og ha ferdig middag når du kjem frå arbeid. Han kokar aldri over.

Saktekokaren kom på marknaden samtidig med at amerikanske kvinner begynte å jobbe utanfor heimen (ca. 1950), noko som raskt gjorde han populær.

I vår tid, da alt skal gå føre seg i digitalisert rasande tempo, og alle måltid skal være ferdig på eit kvarter, er sakte mat ei redning og velsigning. Sjølv kjøpte eg saktekokaren min for mange år sidan, og eg har lært å elske han djupt og inderleg. Eg kan til dømes putte oppi ei heil (gjerne frosen) høne saman med gulrot, sellerirot, lauk, laurbærblad og vatn i kokaren om morgonen. Etter fem timar kan eg sile krafta og lage (O, lykke!) hønsefrikassé: Smør og mjøl blir spedd med krafta, så har du i snitta gulrot og purre på slutten av koketida, og hønsekjøtet. Gløym ikkje hakka bladpersille, ein dæsj fløte og ein god skvis sitron i gryta før servering. Rimeleg, berekraftig, næringsrik og sunn mat. Og djevelsk godt.

Den gryteretten herr Naxon høyrde den jødiske bestemora fortelje om, heiter cholent. Retten er vanleg under sabbaten, der den religiøse regelen er at ein ikkje skal halde på med eld og matlaging. Men det er lov dersom kokinga byrjar før sabbaten set inn.

Mange familiar sette da i gang, hadde oppi alle ingrediensane, kokte det opp og bar så gryta til bakaren i landsbyen, der ho stod i omnen heile natta og kunne hentast fiks ferdig neste dag. Ingen av toraens reglar blei brotne, alle blei mette og Gud blei sikkert også nøgd.

Cholent har eg førebels ikkje prøvd meg på, og ingrediensane varierer litt i dei forskjellige jødiske samfunna. Vanleg er å bruke er lauk, byggryn, kvitlauk, krydder og storfekjøt frå dei seigare stykkingsdelane, gjerne med feitt og/eller bein, som bibringe eller nakke. Men om eg ikkje lagar cholent (eg kokar jo gjerne under sabbaten og kjem temmeleg sikkert til helvete), er oksehalesuppe eit strålande og liknande alternativ. Langsam koking er perfekt for kjøt som i utgangspunktet er vanskeleg å få mørt, men som gir dess større smaksopplevingar når det er ferdig.

Min faste halalslaktar i Brugata i Oslo har dei alltid parat, han held halane sine høgt i hevd, så å seie. Til seksti kroner kiloen blir dette framifrå middag til ein latterleg låg pris og med skyhøgt kulinarisk utbyte. Det er meg ei gåte at nordmenn stort sett kjøper filetar, som ikkje berre kostar skjorta og buksa og hatten og meir til, men definitivt er det mest keisame og minst smakfulle kjøtet. Nei, Ola Dunk et filetane og legg det beste kjøtet på fryselager.

Når eg lagar oksehalesuppe, held eg meg stort sett til Sjuves oppskrift: Brun ein kilo oksehalar i smør eller olje på høg varme. Legg alt i saktekokaren (eller den store gryta) saman med to lauk i skiver, to laurbærblad, to gulrøter i skiver, ein stjerneanis, tre boksar gode, hakka tomatar og ein heil kvitlauk delt i to på midten. For dei ville og galne kan eg tilrå éin eller to raude chili. Fyll opp med vatn til det dekker. Har du gryte som toler det, set henne gjerne i omnen på 100 gradar. Lat det heile koke til kjøtet er mørt, minst fem–sju timar. Pirk kjøtet av beina og legg det tilbake i gryta, server med potetmos og litt fersk timian. Opne nokre isnande kalde pilsnerøl, hent inn naboane og vedgå at livet er best når det vert nytt her og no.

Dagfinn Nordbø