Før Polen–Colombia-oppgjeret sundag kveld avslutta andre runde i gruppespelet, midtvegs i meisterskapen, som kamp nummer 32 av 64, hadde dei europeiske landslaga spela 21 kampar mot ikkje-europeiske lag – og tapt berre to av dei, med ein poenghaust på svimlande 80 prosent. Alle dei fjorten europeiske laga var då framleis med i kampen om dei seksten plassane i åttedelsfinalane som byrjar i morgon.

Det ville ha vore i meste laget. Me vert gripne når panamanarane jublar for 1–6-reduseringa mot England som om dei har teke leiinga, men me unner dei å feira sigrar òg, ikkje berre det fyrste VM-målet deira. Kvifor held europeiske landslag fram med å dominera ein idrett som vert meir og meir globalt utbreidd?

Naturleg variasjon?

Kjem ein poenghaust på opp mot 80 prosent som ein naturleg variasjon frå eitt VM til eit anna eller som del av ein større tendens?

Fram med reknearka. Dei 836 kampane i dei føregåande tjue meisterskapane vert lagde inn – og jau, tala i Russland er nokså eineståande. Europa har berre to gonger tidlegare hatt ein prosentvis høgare poenghaust midtvegs i gruppespelet, i 1934 og i 1974, to meisterskapar på europeisk jord med europeiske lag i reint fleirtal. I 1934 var Egypt, USA, Argentina og Brasil einaste lag frå andre verdsdelar.

Men sjølv om me reknar med desse to meisterskapane, ligg snittet for den europeiske poenghausten i gruppespelet gjennom tjue VM på 60 prosent. Kvifor ei auke mot 80 no?

Heimebanefordel?

Kjem det av heimebanefordelen, eller – for å vera meir presis – heimekontinentfordelen? Før 1998 var 14 av 15 VM vunne av landslag frå vertskapskontinentet. Førre gong Europa var i nærleiken av ein like god poenghaust i gruppespelet som no i Russland, var sist VM gjekk føre seg i Europa, i Tyskland i 2006.

No kan ein diskutera om meir eller mindre asiatiske Sotsji og Jekaterinburg er europeiske heimebanar på line med Köln og München der det vart spela kampar i 2006, men heller ikkje heimekontinentfordelen forklarar ein poenghaust på kring 80 prosent.

For VM spela i Europa har gruppespelsnittet vore 70 prosent, mot 55 prosent når VM har gått føre seg i andre verdsdelar.

VM-kvoteringa?

For å sleppa til fleire landslag frå andre kontinent har Europa-kvoten i VM-sluttspela etter kvart falle, frå 75 prosent i Mussolinis 1934-VM til 44 i Putins 2018-VM, og prosentdelen fell kan henda endå meir når talet på land vert utvida frå 32 til 48 i 2026-VM.

Rett nok har talet på europeiske medlemsland i FIFA auka mykje etter at Berlin-muren og jarnteppet fall, men ei utvikling mot færre europeiske lag er likevel naturleg i ei tid då fotballen vert globalisert og europearane utgjer ein minkande del av verdsfolkesetnaden, frå nær ein firedel i 1934 til mindre enn ein tidel i 2026.

Men paradoksalt nok kan me ikkje sjå bort frå at kvoteringa er med og forklarar kvifor Europa framleis dominerer VM. Med auka kvote går kvaliteten ned. Og motsett: Mindre kvote innber hardare konkurranse mellom landa i kvalfiseringa. Færre landslag i VM gjev betre landslag i VM.

Vest- og Aust-Europa

Om fleire tiår med migrasjon frå andre kontinent, mellom anna frå tidlegare vestlege koloniar, har styrkt europeisk landslagsfotball, er vanskeleg å måla, men får me ein peikepinn om me bryt tala ned på Vest- og Aust-Europa?

I innbyrdes oppgjer er tendensen tydeleg: Dei vesteuropeiske landslaga slår i aukande grad dei austeuropeiske.

Men det er ei utvikling som byrja alt med England-VM i 1966, etter at jarnteppe-landslaga hadde dominert i dei to tiåra etter andre verdskrig.

Her kan dessutan heimebanefaktoren ha spela inn òg: Frå 1966 har Vest-Europa vore VM-vertskap seks gonger, Aust-Europa aldri.

Og tala er ikkje eintydige: Så seint som i 2006 var aust betre enn vest i innbyrdes oppgjer.

Skiftet kring 2000

Ein langt tydelegare historisk tendens enn i tala for innbyrdes oppgjer finn me når me samanliknar vest- og austeuropeisk poenghaust mot ikkje-europeiske landslag. Dei tala er særs interessante.

Då kjem skiftet ikkje på 1960-talet, men kring år 2000. I førre hundreår hadde Vest- og Aust-Europa om lag same poenghaust i gruppespelkampar mot ikkje-europeiske lag. Etter tusenårsskiftet er styrketilhøvet endra vesentleg. For Aust-Europa har poenghausten gått ned frå 55 til 33 prosent, for Vest-Europa har han auka frå 59 til 70 prosent.

Tala syner at jamvel om Aust-Europa har vorte svakare, dominerer Europa framleis VM-sluttspela av di dei vesteuropeiske landslaga har vorte sterkare og sterkare.

Seriefotballen

Kvifor? Ei hovudforklaring kan vera dei vesteuropeiske ligaane.

Korleis? Dei ikkje-europeiske stjernene i vesteuropeiske klubbar spelar då ikkje på europeiske landslag?

Nei, men dei spelar til dagleg i Europa.

Nær 60 prosent av dei afrikanske og latinamerikanske VM-deltakarane spelar i europeiske, for det meste vesteuropeiske, klubbar. Seks av ti. Gjerne dei beste.

Og kva så? Kva inneber det for europeiske landslag?

Vel, dei par hundre framifrå VM-deltakarane på ikkje-europeiske landslag som spelar i europeiske klubbar, dei gir kvar veke dei europeiske landslagsspelarane ei matchtrening andre kontinent berre kan drøyma om.

Når dei 205 afrikanske, latinamerikanske og asiatiske proffane lyftar nivået på vesteuropeisk klubbfotball, lyftar dei òg nivået på dei europeiske landslagsspelarane (i Russland-VM spelar 309 av dei, eller 99 prosent, i europeiske klubbar).

Økonomi

Spørsmålet om kvifor Vest-Europa er best i VM, kokar då ned til spørsmålet: Kvifor er vesteuropeisk klubbfotball best?

Svaret er ikkje så romantisk: pengar.

At storleik ikkje er så avgjerande som i klubbfotballen, gjer VM fascinerande. Island og Danmark held Argentina og Frankrike til uavgjort. Noreg slår Brasil.

I klubbfotball avgjer pengane. Om du sorterer rekkjefølgja i dei store ligaane etter poeng eller peng, plassering eller budsjettstorleik, går stort sett ut på eitt. Dei rikaste vinn til slutt.

VM er mindre føreseieleg og difor meir fascinerande – i det minste for underdogfetisjistar og supporterar frå små land.

I morgon byrjar åttedelsfinalane. Der har ikkje Europa hatt med fleire lag sidan 1930-talet. Tala og resultata syner at landslagsfotballen i aukande grad er dominert av verdsdelen med dei rikaste klubbane.

Håvard Rem