Teknologi
Atomenergien i dag
Barsebäck kjernekraftverk i Sverige vart stengt i 2005 etter sterkt påtrykk frå Danmark. København ligg like ved.
Foto: Wikimedia Commons
Då eg var student, stod det ein 2CV utanfor hybelen dekorert med tre digre klistrelappar – «Nei til atomkraft!», «Olje eller fisk?» og «La elva leve!». Eigaren var truleg ein visjonær førti år før det grøne skiftet. No er det mange som vil stengja olje- og gasskranane våre, og dei fire atomreaktorane me hadde til forsking, er stengde. Er det så lurt?
Oljen overlèt eg til politikarane. Verre er det med å melda seg ut av forskinga og mista ekspertise på ein av dei farbare vegane til det grøne skiftet, nemleg atomenergi. I Solberg-regjeringas «Energi21 – Nasjonal strategi for forskning og utvikling av ny energiteknologi» står det ikkje eit ord om atomenergi.
Argumenta mot atomenergiverka er at dei er risikable og produserer farleg radioaktiv avfall som må sikrast inn i æva. Det var før, det, og ikkje no. Med norsk kapital og kunnskap kan me berga verda med trygge nestegenerasjons atomenergiverk som også brenn avfallet slik at ein nyttar meir av energien atoma inneheld. For å forstå korleis dei nye verkar, må me starta med å undersøka dei gamle og kvifor dei er problematiske.
Ein atomkjerne inneheld proton og nøytron (nukleon) som er bundne saman med sterke krefter. Denne bindingsenergien kan gjeva oss mykje energi dersom me klarar å få tilgang til han. I 1939 oppdaga Otto Hahn og Fritz Strassmann at atomkjernar av ein særskild uranisotop vart spalta (fisjonert) i ein kjernereaksjon når han vart bombardert av nøytronstrålar med låg fart. Resultatet vart fleire frie nøytron og lettare atom med lågare nukleontal. I denne prosessen vart masse gjort om til energi som ein gong for alle viste at Einstein hadde rett. Energi og masse er to sider av same sak, E=mc2.
Dersom dei frigjorde nøytrona vart nytta til nye fisjonar, akkurat éin ny fisjon per føregåande, kunne ein få til ein stabil kjedereaksjon. Då må dei frigjorde nøytrona bremsast, slik at dei får tid til å reagera med uranet. Stoff som bremsar nøytron, kallar ein moderator, og tungtvatn, vatn med eit ekstra nøytron, kan brukast til det. Klarar me å spalta uranisotopar, er det mykje energi å henta. For å kunna bruka atomspalting til fredelege føremål må ein syta for at kjedereaksjonen ikkje løper løpsk.
Ein atomreaktor er verna mot omverda i ein stor betongbunker. Inne i bunkeren er det ein innebygd tank der stavar av radioaktivt uran er senka ned i ein moderator. Utanom tanken har ein vanlegvis ein grafittmur som bremsar nøytrona og reflekterer dei tilbake. Uranisotopane startar ein kjedereaksjon og varmar opp moderatoren til ynskt temperatur. For å halda denne temperaturen har ein kontrollstavar av kadmium som absorberer nøytron. Dei kan gå inn og ut av moderatoren. Eit reguleringssystem styrer prosessen. I ein varmevekslar gjer ein så varmen om til damp som kan driva ein turbin, som kan gjeva store mengder energi, figur 1.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
