«Nokre kritikarar seier eg ikkje kan syngja», seier Bob Dylan bryskt i talen etter å ha motteke prisen for «MusiCares Person of the Year» i 2015 og lèt oss samstundes skjøna at han har høyrt og hugsar alt saman, frå fyrst til sist, som har vorte sagt om røysta hans. «Kvifor meg, Herre?» spør han til allmenn lått frå salen, kvifor ikkje Tom Waits, Leonard Cohen eller Lou Reed? Kvifor får dei gå skotfri?

Alt frå fyrste albumet kunne den unge Dylan frå enkelte få vita at han høyrdest ut som ein hund med foten i ei revesaks. Sidan den gong er det vel knapt noko i dyreriket røysta hans ikkje har vore samanlikna med.

I talen går han òg inn på evna si til å verka splittande på publikum. Så er det vel kan hende nett vurderinga av Dylan som songar som spreier feltet meir enn noko. Der nokon høyrer skurrande ulyd på debutalbumet til den tjue år gamle Dylan, høyrer andre ei original og truverdig røyst som femnar ein regnboge av dei sjangrane og tradisjonane han frå den gong av syng seg sjølv inn i.

Der nokon med tårer i auga høyrer sjelfylte tolkingar av djupaste slag og med unike fraseringar på album etter album og konsert etter konsert, prellar same songen av i andre øyro. Då handlar det om smak og behag, om det som ikkje kan diskuterast. Ein kan berre gjera tydeleg kva ein sjølv tenkjer.

Sjølv blei eg bergteken nett av Dylans røyst, meir enn noko anna, lenge før eg eigentleg skjøna kva han song om. Røysta var mangfaldig og særmerkt, ho kunne vera så vel hjarteskjerande som arrogant, tøff som kjenslevar, ho kunne vera både mjuk som fløyel og hard som flint – men alltid trudde eg på ho. I røysta var det så vel sand som lim, kjærleik som blod, smerte og tårer, vidd og visdom, det var ein song som det gjaldt livet sjølv.

Så treffer ein jamvel ofte på utsegner som dette: «Men han kan jo ikkje syngja!» Nett som det var eit objektivt faktum. Mitt spørsmål tilbake vart ofte: Kva for ei av dei mange røystene hans siktar du til?

Er det folksongaren frå tidleg sekstital, rockaren frå midten, han som song som ein engel før pausen, og som brøla ustyrleg etter pausen? Eller tenkjer du på den lyse tenoren på Nashville Skyline mot slutten av tiåret? Er det balladetolkaren på Blood On The Tracks eller sigøynaren på Desire, den eldsprutande gospelsongaren på slutten av syttitalet, den han for fyrste gong fekk Grammy for beste mannlege rockevokal for, eller kan hende den mørke mystiske røysta på Oh Mercy eit tiår seinare?

Eller tenkjer du på Time Out of Mind frå 1997 som han igjen fekk Grammy for årsbeste rockevokal? Eller i 2007, med ny Grammy til songaren? Dylans freistnad på å syngja frå den amerikanske songboka? Eller når han i fjor malmtungt messar i «Murder Most Foul»? Billege retoriske poeng, kan hende, då det faktum at Dylan har og brukar mange røyster gjennom åra, saktens ikkje er til større hjelp for den som ikkje alt har oppdaga eller slett ikkje har sans for desse nyansane. Mangfald er Dylans varemerke, ikkje minst for han som songar. Han som av Leonard Cohen er omtala som «sannsynlegvis den mest sofistikerte songaren i vår generasjon» og «songens Picasso».

I memoarane sine skriv Dylan: «Dei fleste andre artistane prøvde å formidle seg sjølve meir enn songen, men eg var aldri oppteken av det. For meg handla det berre om å formidla songen.» Og her er vi ved kjernen. Dylan er og var songar først, så vart han låtskrivar. Ein songar som skriv, meir enn ein låtskrivar som syng. Kan hende verdas største låtskrivar, og i mange auge ein betre låtskrivar enn songar, men det endrar ikkje på at han er songar fyrst.

Det er, etter mi ringe meining og røynsle, i framføringa skaparkrafta hans syner seg fram tredimensjonalt. Det han gjer, skal høyrast, ikkje lesast. «Dersom du hadde sunge den songen («John Henry») like mange gangar som eg hadde, då ville du ha skrive «How many roads must a man walk down», du òg», seier han. Frå dei gamle songane kom nye songar. Frå å syngja kom nye songar. Og frå den nye songen kom nye måtar å syngja den same songen på. Stadig vekk.

Om alt er like bra? Sjølvsagt ikkje, men han jaktar alltid rastlaust vidare etter noko nytt. Han er ikkje ute etter perfeksjon. Eg veit det ikkje er alle gjeve å fylgja fleire konsertar etter kvarandre, men i Dylans fall er dette av særskild interesse, fordi ein då kan fylgja utviklinga på nært hald og sjå ein song falda seg ut frå kveld til kveld.

Dylan leitar og prøver seg fram, kastar seg inn i fraseringane på stadig nye måtar, ikkje fordi han ikkje maktar å repetera seg, men fordi han absolutt ikkje ynskjer det, ofte til fortviling for plateprodusentane når dei har bede han om å gjenta songen slik han song i går.

På same måte kan ein stundom oppleva at han medvite vel mellom røystene sine, frå song til song, frå periode til periode. (Folk som kjende han før han kom til New York i 1961, fortel at Dylan då song med den same ljose røysta som på Nashville Skyline i 1969.)

Sjølvsagt har eg òg opplevd og høyrt det som verkar som uinspirerte augneblinkar eller kveldar, og stabiliteten frå kveld til kveld har vore ulik i ulike periodar. På same måte er det opplagt at den ekstreme turnéverksemda og Dylans kompromisslause måte å syngja på til tider har slite på røysta, noko som til dømes var påfallande på byrjinga av 2010-talet, aller mest i 2012.

Året etter la han om repertoar og arrangement radikalt, køyrde den stadig djupare røysta høgare fram i miksen, tok pause undervegs i konserten, tiltak for å kunna halda fram, denne gongen med få endringar i songlista frå kveld til kveld, men med auka kvalitet på framføringa. To år etter croona han Sinatra-songar. Altså, nokre gonger valde han blant dei mange røystene sine, andre gonger hadde han ikkje noko val, men han song alltid vidare.

At han andre stader har framheva nett den egyptiske songaren Om Khaltoum som ein stor favoritt, seier òg noko om den vokale estetikken han er inspirert av, ein songar som nettopp var kjend for aldri å syngja den same lina på same måte to gonger, eit karakteristisk kjenneteikn for Dylan òg. Difor vert den som ynskjer eller ventar seg å høyra albumversjonen ein gong til på konsert, alltid skuffa.

Døma på Dylans meisterskap som songar er mange. Høyr berre på korleis han sviv inn og ut av song, inn og ut av resitasjon i «Brownsville Girl», med fraseringar som ingen gjer han etter. Høyr på «Saving Grace», «Every Grain Of Sand», «Angelina» og høyr på «Sweetheart Like You». Og ja, høyr på den mangfaldige «Rough And Rowdy Ways» frå i fjor. Til dømes.

Så skal det jamvel seiast og skjønast at Dylan ikkje må vera for alle, han er ein acquired taste, han, nett som Picasso.

Men ja, eg vedgår det gjerne, eg sluttar meg til Jann Wenners ord: «Meir enn (Dylans) talent med ord, og meir enn innsikta hans, er det røysta som er den største gåva Gud har gjeve han.»

Sjølv siterer Dylan Sam Cookes svar ein gong Cooke vart gjeven ros for røysta si: «Ei røyst skal ikkje målast etter kor vakker ho er, men på om ho overtyder deg til å tru at ho syng sanninga.» Og slik eg har høyrt ho, har nok det vore rettesnora for Dylan, meir enn noko anna. Å formidla songen, ikkje seg sjølv.

Så høver det heile også godt saman med nobelprisvinnarens siste ord i nobelforedraget, henta frå Odysseen: «Sing in me, oh Muse, and through me tell the story.»

I Dylans fall var det nett det ho gjorde. Den som har øyra, høyr. Ein gong til.

Johnny Borgan

Johnny Borgan er Dylan-kjennar og bloggar på http://johnnyborgan.blog