JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Feature

1001 ost

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Swiss Cheese

Swiss Cheese

Foto: Wikimedia/Martin Abegglen

Swiss Cheese

Swiss Cheese

Foto: Wikimedia/Martin Abegglen

5157
20200430

Ost

Verdas dyraste ost blir ysta i Serbia og heiter Pule, og nordmenn kjøper nok med seg ein heim berre difor. Råvara er eselmjølk. I Sverige kan du få ost av elgmjølk som òg er ganske så kostbar – elgen gir mjølk berre ein kort periode kvart år. Elles i verda lagar folk ost av bøffelmjølk, hestemjølk og kamelmjølk. I England og USA er cheddar den mest populære osten. Under andre verdskrigen laga dei i England berre éin einaste ost, som fekk aukenamnet Government Cheddar.

I Frankrike trur mange at den høge levealderen kjem av at dei et så mykje ost. Det kan godt vere sant. Dei et også upasteuriserte ostar med liv og lyst. Eit stykke roquefort med eit glas iskald Sauternes er ei velsigning – søt heitvin er framifrå til blåmuggost. Aller mest ost et grekarane, om lag 27 kilo kvart år, og to tredjedelar av konsumet deira er (sjølvsagt) fetaost. Frankrike kjem på andre plass og Island på tredje.

Dei gamle grekarane og romarane sette stor pris på ost. Større hus i Romarriket hadde ofte eigne rom til osteproduksjon, såkalla careale. Men dei fann ikkje opp osten – undersøkingar viser at dei fyrste ostane såg dagsens ljos cirka 6000 år før Kvitekrist, i Mesopotamia. Verdas mest illeluktande ost skal vere Vieux Boulogne, ein fransk ost som blir vaska i øl. Likar du ikkje for stram lukt, bør du halde deg unna Stinking Bishop òg. Men dei er gode på smak.

Matmonsen

Dagfinn Nordbø elskar mat og skriv om det i Dag og Tid. Del 14

5157
20200430

Ost

Verdas dyraste ost blir ysta i Serbia og heiter Pule, og nordmenn kjøper nok med seg ein heim berre difor. Råvara er eselmjølk. I Sverige kan du få ost av elgmjølk som òg er ganske så kostbar – elgen gir mjølk berre ein kort periode kvart år. Elles i verda lagar folk ost av bøffelmjølk, hestemjølk og kamelmjølk. I England og USA er cheddar den mest populære osten. Under andre verdskrigen laga dei i England berre éin einaste ost, som fekk aukenamnet Government Cheddar.

I Frankrike trur mange at den høge levealderen kjem av at dei et så mykje ost. Det kan godt vere sant. Dei et også upasteuriserte ostar med liv og lyst. Eit stykke roquefort med eit glas iskald Sauternes er ei velsigning – søt heitvin er framifrå til blåmuggost. Aller mest ost et grekarane, om lag 27 kilo kvart år, og to tredjedelar av konsumet deira er (sjølvsagt) fetaost. Frankrike kjem på andre plass og Island på tredje.

Dei gamle grekarane og romarane sette stor pris på ost. Større hus i Romarriket hadde ofte eigne rom til osteproduksjon, såkalla careale. Men dei fann ikkje opp osten – undersøkingar viser at dei fyrste ostane såg dagsens ljos cirka 6000 år før Kvitekrist, i Mesopotamia. Verdas mest illeluktande ost skal vere Vieux Boulogne, ein fransk ost som blir vaska i øl. Likar du ikkje for stram lukt, bør du halde deg unna Stinking Bishop òg. Men dei er gode på smak.

Matmonsen

Dagfinn Nordbø elskar mat og skriv om det i Dag og Tid. Del 14

Eit av dei mest brukte sitata frå den franske presidenten Charles de Gaulle, er: Korleis er det mogleg å styre eit land med 246 forskjellige ostar? Han skulle berre ha visst at det er enda fleire. Innanfor dei åtte «ostefamiliane» i landet er det mange variantar, så mange hevdar at det i dag finst nærmare 1000. Av ein venn fekk eg ein gong boka Franske oster, utgitt på Cappelen Damm i 2006, ei skattkiste som no diverre er utgått frå forlaget, og låner du ho bort, får du ho aldri attende. Derfor hugsar eg ikkje eksakt kor mange ostar boka omtaler, det er sikkert fleire enn 246. Du får også bilete av kvar enkelt ost, smaksskildring, kva slags drikke som passar til, og kvar og korleis dei er produserte.

Dei som har levd ei stund, hugsar sikkert at «ost og kjeks» kom på moten her i landet i syttiåra. Kunnskapen i det norske folket var nok ikkje heilt på høgda. Vi gjekk til innkjøp av Start-kjeks, og produsenten får ha meg unnskyldt, men det smakte papp, med eit kraftig hint av viskelêr. Oppå der la vi ei skive camembert eller brie, steinhard rett frå kjøleskapet. Så toppa vi meisterverket med ei raus skive av den einaste grønsaka du etter mi noverande meining aldri må ete rå, nemleg raud paprika. Eller, for dei ville og galne, druer. Til dette drakk vi alltid billeg ungarsk raudvin, fordi vi trudde det måtte vere raudvin til ost, og sjølvsagt var raudvinen litt for varm, på nordmenns vis. I dag er vi mange som veit at raudvin til ost kan vere himmelstormande feil. Har du eit fat med mange forskjellige ostar, er sjansen større for at andre vinar vil matche betre enn raudvin. Vinmonopolet kan by på fyldig informasjon om dette livsviktige området.

Så er spørsmålet: Kvifor må vi nordmenn kjøpe så mykje av dei utanlandske ostane, når vi lagar heilt fantastiske produkt sjølv? Pecorino lèt seg vanskeleg erstatte, fordi det vert ysta svært lite av sauemjølk her i landet, men det finst gode alternativ til parmesan blant dei norske: Prøv for eksempel St. Pål frå Rueslåtten. Og uansett kor eksklusive og namngjetne ostane frå middelhavslanda er, så slår norsk osteproduksjon dei ned i støvlane både på antibiotikabruk og dyrehelse. I dag finst til dømes 60 små norske ysteri som produserer ost av upasteurisert mjølk, både frå ku og frå geit. Trass i ekstrem motarbeiding frå styresmaktene gjennom tiåra, har vi her i landet fått fram eit enormt utval av prisvinnande og velsmakande ostar i denne spennande kategorien. Dei ostane som vert laga av upasteurisert råvare, er dessutan produserte av den aller ferskaste mjølka. Stadig meir forsking viser òg at desse produkta ofte er sunnare å ete enn dei industrialiserte ostane. Dei som snakkar om risiko ved slike produkt, lever i ei røynd datert cirka 1950. Det finst ingen målbar risiko, ikkje minst fordi produksjonsforholda på små ysteri i dag er perfeksjonerte med omsyn til hygiene og alle andre viktige faktorar. Eg har lova meg sjølv å ikkje kjøpe ein einaste utanlandsk ost resten av året 2020, og det bør også de vurdere. Prøv deg til dømes fram med dei upasteuriserte Kvit Undredal, Eldgamal Kvit Undredal, Lille Aske, Myrull, Kvit Ole, Mugnetind. Sistnemnde kjem frå det kanskje minste ysteriet i landet. Sjekk gjerne ut boka og nettsida Mine osteperler av Jan Peter Aursnes, osteansvarleg i Store norske leksikon.

Dagens oppskrift: Riv opp ruccola og fersk babyspinat, legg i nokre tynne skiver økologisk agurk og tomat, smuldre over rikeleg norsk chèvre, og topp det heile med valnøtter og ein lokal honning. Til dette kan du ete fersk landbrød med godt smør og drikke tørr eplesider frå Hardanger. Betre kan det nesten ikkje bli – det einaste måtte vere å lage ein porsjon til.

Dagfinn Nordbø er tekstforfattar og satirikar.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Eit av dei mest brukte sitata frå den franske presidenten Charles de Gaulle, er: Korleis er det mogleg å styre eit land med 246 forskjellige ostar? Han skulle berre ha visst at det er enda fleire. Innanfor dei åtte «ostefamiliane» i landet er det mange variantar, så mange hevdar at det i dag finst nærmare 1000. Av ein venn fekk eg ein gong boka Franske oster, utgitt på Cappelen Damm i 2006, ei skattkiste som no diverre er utgått frå forlaget, og låner du ho bort, får du ho aldri attende. Derfor hugsar eg ikkje eksakt kor mange ostar boka omtaler, det er sikkert fleire enn 246. Du får også bilete av kvar enkelt ost, smaksskildring, kva slags drikke som passar til, og kvar og korleis dei er produserte.

Dei som har levd ei stund, hugsar sikkert at «ost og kjeks» kom på moten her i landet i syttiåra. Kunnskapen i det norske folket var nok ikkje heilt på høgda. Vi gjekk til innkjøp av Start-kjeks, og produsenten får ha meg unnskyldt, men det smakte papp, med eit kraftig hint av viskelêr. Oppå der la vi ei skive camembert eller brie, steinhard rett frå kjøleskapet. Så toppa vi meisterverket med ei raus skive av den einaste grønsaka du etter mi noverande meining aldri må ete rå, nemleg raud paprika. Eller, for dei ville og galne, druer. Til dette drakk vi alltid billeg ungarsk raudvin, fordi vi trudde det måtte vere raudvin til ost, og sjølvsagt var raudvinen litt for varm, på nordmenns vis. I dag er vi mange som veit at raudvin til ost kan vere himmelstormande feil. Har du eit fat med mange forskjellige ostar, er sjansen større for at andre vinar vil matche betre enn raudvin. Vinmonopolet kan by på fyldig informasjon om dette livsviktige området.

Så er spørsmålet: Kvifor må vi nordmenn kjøpe så mykje av dei utanlandske ostane, når vi lagar heilt fantastiske produkt sjølv? Pecorino lèt seg vanskeleg erstatte, fordi det vert ysta svært lite av sauemjølk her i landet, men det finst gode alternativ til parmesan blant dei norske: Prøv for eksempel St. Pål frå Rueslåtten. Og uansett kor eksklusive og namngjetne ostane frå middelhavslanda er, så slår norsk osteproduksjon dei ned i støvlane både på antibiotikabruk og dyrehelse. I dag finst til dømes 60 små norske ysteri som produserer ost av upasteurisert mjølk, både frå ku og frå geit. Trass i ekstrem motarbeiding frå styresmaktene gjennom tiåra, har vi her i landet fått fram eit enormt utval av prisvinnande og velsmakande ostar i denne spennande kategorien. Dei ostane som vert laga av upasteurisert råvare, er dessutan produserte av den aller ferskaste mjølka. Stadig meir forsking viser òg at desse produkta ofte er sunnare å ete enn dei industrialiserte ostane. Dei som snakkar om risiko ved slike produkt, lever i ei røynd datert cirka 1950. Det finst ingen målbar risiko, ikkje minst fordi produksjonsforholda på små ysteri i dag er perfeksjonerte med omsyn til hygiene og alle andre viktige faktorar. Eg har lova meg sjølv å ikkje kjøpe ein einaste utanlandsk ost resten av året 2020, og det bør også de vurdere. Prøv deg til dømes fram med dei upasteuriserte Kvit Undredal, Eldgamal Kvit Undredal, Lille Aske, Myrull, Kvit Ole, Mugnetind. Sistnemnde kjem frå det kanskje minste ysteriet i landet. Sjekk gjerne ut boka og nettsida Mine osteperler av Jan Peter Aursnes, osteansvarleg i Store norske leksikon.

Dagens oppskrift: Riv opp ruccola og fersk babyspinat, legg i nokre tynne skiver økologisk agurk og tomat, smuldre over rikeleg norsk chèvre, og topp det heile med valnøtter og ein lokal honning. Til dette kan du ete fersk landbrød med godt smør og drikke tørr eplesider frå Hardanger. Betre kan det nesten ikkje bli – det einaste måtte vere å lage ein porsjon til.

Dagfinn Nordbø er tekstforfattar og satirikar.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Kvart år i perioden 1990–2021 har om lag éin million menneske globalt døydd som følgje av antibiotikaresistens.

Kvart år i perioden 1990–2021 har om lag éin million menneske globalt døydd som følgje av antibiotikaresistens.

Foto: Cornelius Poppe / NTB

HelseSamfunn

Framtidsrapport frå bakteriefronten

At antibiotika skal slutte å verke, er den store skrekken for helsevesenet verda over. Vi dykkar ned i den grundigaste prognosen som nokon gong er utført for dødsfall som følgje av motstandsdyktige bakteriar.

Christiane Jordheim Larsen
Kvart år i perioden 1990–2021 har om lag éin million menneske globalt døydd som følgje av antibiotikaresistens.

Kvart år i perioden 1990–2021 har om lag éin million menneske globalt døydd som følgje av antibiotikaresistens.

Foto: Cornelius Poppe / NTB

HelseSamfunn

Framtidsrapport frå bakteriefronten

At antibiotika skal slutte å verke, er den store skrekken for helsevesenet verda over. Vi dykkar ned i den grundigaste prognosen som nokon gong er utført for dødsfall som følgje av motstandsdyktige bakteriar.

Christiane Jordheim Larsen
Sauene er henta ned frå fjellet til garden til familien Lützen i Sydradalur for å bli klipte. Ein gong sa dei at ull var gull, men slik er det ikkje lenger. No blir det meste av ulla brend.

Sauene er henta ned frå fjellet til garden til familien Lützen i Sydradalur for å bli klipte. Ein gong sa dei at ull var gull, men slik er det ikkje lenger. No blir det meste av ulla brend.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Om sau og sjølvstende

Amerika har Kennedy-klanen, Færøyane har Patursson-klanen – og 70.000 sauer.

Hallgeir Opedal
Sauene er henta ned frå fjellet til garden til familien Lützen i Sydradalur for å bli klipte. Ein gong sa dei at ull var gull, men slik er det ikkje lenger. No blir det meste av ulla brend.

Sauene er henta ned frå fjellet til garden til familien Lützen i Sydradalur for å bli klipte. Ein gong sa dei at ull var gull, men slik er det ikkje lenger. No blir det meste av ulla brend.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Om sau og sjølvstende

Amerika har Kennedy-klanen, Færøyane har Patursson-klanen – og 70.000 sauer.

Hallgeir Opedal

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis