Lytt til artikkelen:

Håvard Rem

havard@dagogtid.no

Den plutselege varmen fekk meg til å rydda i skåpet med sumarklede. Der låg eit falma badehandklede i dei jamaikanske fargane raudt, gult og grønt, med ei verseline av Bob Marley i store bokstavar, kjøpt ein gong i Negril på Jamaica. 

Eg får nok ikkje nytta det på nokre veker enno. Framleis er me i april, men denne veka har me i sakte film sett at bjørka spring – engelsk for vår. Då eg var gut og det berre var tjuefem år sidan den fyrste krigsvåren og kongebjørka, høyrde eg dei vaksne seia mellom seg: – Vert ho grøn til syttande mai? Grøn bjørk, helst til grunnlovsdagen, har vore som ei nasjonal velsigning. Men ei forbanning for pollenallergikarane. 

Eit år våren kom uventa brått, medverka eg i ei albuminnspeling der songaren var pollenallergikar. Vokalopptak med rennande nase går ikkje, så gode råd var dyre. Søraust-Asia var nemnt, men der var det regntid. Andre skrytte av vårlufta i Karibia. Det hasta. Mañana. Men kvar? Cuba? Bahamas? Av to grunnar som heng saman, røysta eg for Jamaica, ei karibisk øy med same flatemål som Rogaland. Der kunne eg få vita meir om den framifrå songskatten til Bob Marley og den særeigne jødiskkristne trusretninga rastafarianisme.

Me tinga tid i Blue Mountain Studio i hovudstaden Kingston aust på øya, og ein aprildag, medan blomestøvet spreidde seg heime, landa me på Norman Manley internasjonale lufthamn, kalla opp etter partistiftaren, statsministeren og far til den jamaikanske grunnlova. På veg til studio var det ikkje pollen, men reggaerytmar som fylte lufta. 

There’s a natural mystic
blowing through the air
If you listen carefully now you will hear

Venstrekøyring

Men i det elles så lågskuldra landet vart stemninga ein kveld brått høgskuldra. Me var på veg til ein sjømatrestaurant i hamna i Kingston, men han som sat i midten i baksetet i bilen, hadde vorte uroleg. Han var med frå Skandinavia som kunstnarleg rådgjevar, og no vreid han på seg i sterk uro. 

– Sa eg noko no, spurde han og stira skremd på meg til venstre for seg, på songaren til høgre og på dei to jamaikanarane i framseta. Kva var gale?

Bil var framkomstmiddelet. Rett nok fór kvite minibussar i skyttel over heile øya, men utan faste rutetider og haldeplassar som heime. Dei kom når dei kom. 

Tog var heller ikkje til å lita på. Då britane etter 300 år forlét øya i 1962, lét dei etter seg ein nyopprusta jarnbane, men langsiktig logistikk har ikkje vore styrken til sentralmakta her, og jarnbanen laut ein no vera arkeolog for å finna. Stundom såg eg ein attgrodd skjenegang kryssa vegen og enda i det grøne.

Så me leigde bil. Hovudregelen i den jamaikanske vegtrafikklova er ein riddim, eit rim: Go with the flow. Trafikken er ein levande organisme. Bilutleigaren tok kontant betaling og spurde ikkje etter førarkort og pass, men ei sak streka han under:

– Left side is right side. 

Me nikka. I lag med jarnbane lét dei britiske koloniherrane etter seg venstrekøyring. Han la til:

– And right side is suicide.

Trench Town

Av di me skulle køyra gjennom Kingston i mørkeret, hadde me overlate rattet til Dick, som visste kvar restauranten låg. Han hadde i si tid vore road manager for Bob Marley and the Wailers, og dreiv no eit ljodstudio i heimlandet. Ved sida av han sat Allan, assistenten. 

I baksetet sat tre skandinavar. No skulle me feira ei vekes godt arbeid med ein betre middag i hamna. Men alt var ikkje som det skulle vera. 

– Eg vil av, sa rådgjevaren med panikk i augo. 

Det kom ikkje på tale. Me køyrde no gjennom ein bydel med mykje kriminalitet, ikkje langt frå Trench Town, den illgjetne gettoen der Bob Marley voks opp. Rett nok teiknar songen «No Woman No Cry» eit koseleg bilete av bydelen, men eit turistmål var han ikkje.

Said I remember when we used to sit
in the government yard in Trenchtown
And then Georgie would make the fire lights
Logwood burnin’ through the nights

Tidlegare i veka hadde det teke meg tid å finna ein drosjesjåfør som var viljug til køyra meg gjennom Trench Town. Han kravde 100 dollar og at eg låg lågt i baksetet. Då me kom til raudt ljos, våga han ikkje å stogga. Framføre bilen såg eg ryggen til ein tolv–tretten-åring som sykla midt i vegen med eit pistolskjefte stikkande opp av beltet. 

Eg hadde vore der i dagsljos. I mørkeret no var det langt mindre aktuelt å sleppa av ein panikkslegen skandinav. Korleis den traumatiske bilferda arta seg for han vidare, kjem eg attende til.

Negril

Jau, Jamaica er eit lågskuldra land, men i Kingston lyt ein sjå seg over skuldra. På strandstaden Negril, lengst vest på øya, er det avslappa. I aust er det sterk kontrast mellom fattigdomen og kaoset i Kingston i sør og dei luksuriøse landstadene til amerikanske jettsettarar og mediemogular i nord – rikfolk som har valt Jamaica av di Cuba har vore stengt for dei.

Då eg etter nokre år kom attende til Jamaica, drog eg til Negril, mellom anna for å få oppleva den uoffisielle nasjonaldagen, 6. februar, fødselsdagen til Bob Marley, som ved midnatt glei umerkeleg over i min eigen. 

At kofferten ikkje var komen med vidare frå Heathrow, stressa meg lite. Eg kjøpte ein tannbørste i lufthamna og fann ein drosje. Heime var vinteren uvanleg kald og kvit. Her var det varmt og grønt. 

– Kva kan eg gjera for deg, mann? Kva vil du ha? Eg kan skaffa deg alt. Berre sei kva du vil ha, gliste sjåføren.

Det var ein time å køyra til Negril. Me stogga og fekk forfriskingar frå dei små salsbuene som står overalt attmed vegen.  Øya har vore kjend for ølet Red Stripe. På hotellet Foote Prints on the Sands fekk eg utsyn til hav og horisont. Etter eit par dagar kom vaktmeisteren med kofferten. 

Når han ikkje ordna i hagen og med båtane, las han i Bibelen. Jamaica er ei bibelsk øy, i hovudsak protestantisk, og rik på baptist- og pinsekyrkjer. På Marley-museet i Kingston, der nokre av sønene hans sentra til kvarandre på gardstunet, fekk eg vita at songaren bad om å få med seg tre av eigedelane sine i kista: gitaren, fotballen og Bibelen. 

Lækjedom

Utgåva til vaktmeisteren var illustrert, ikkje med Doré-tresnitt som i slektsbibelen heime, men med teikningar der Jesus og læresveinane er afrikanarar. Rastafarianismen er ei abrahamittisk tru med røter i jødedom og kristendom, med den etiopiske keisaren Haile Selassi (1892–1975) som guddommeleg. 

– Me stammar frå kong David. Son hans, Salomo, fekk born med den etiopiske dronninga av Saba. Som Samson og døyparen Johannes fylgjer me levereglane til nasarearane, dei som ikkje klipte håret og drakk vin. 

– Så de har ikkje nattverd, spurde eg. 

– Det har me, men sakramentet vårt er det som i Bibelen vert kalla livsens tre, marihuana.  

Han bladde til siste sida i boka og las frå avslutningsorda i Johannes’ openberring: «Midt imellom bygata og elva står livsens tre, fritt til begge sider. Det ber frukt tolv gonger og gjev si frukt kvar månad. Og lauvet på treet er til lækjedom for folka.»

– Blada er til lækjedom, tok han opp att. 

Ein kveld tok han meg med på ei rastafariansk samling. Der lét dei den store røyken gå på omgang, som nattverdskalken i kyrkja. 

– No kan eg snakka med Jah-Jah, sukka ein av dei. Jah er kortform av Jahve, Gud. 

Men vaktmeisteren røykte ikkje. På veg heim spurde eg han om det. Han sa:

– Røyking er ikkje sunt, så eg blandar blada i teen. 

Syn oss åkeren din

Assistenten i Blue Mountain Studio hadde eit småbruk som attåtnæring. Ein laurdag føremiddag vart me inviterte heim til han og kona. Ho var frå Canada og hadde vorten rastafarianar, ho òg. På sikt planla dei å flytta heim til Etiopia, som dei sa. Dei synte oss eit fotografi av nokre mål land dei hadde kjøpt der. Den bibelske forteljinga om utgangen frå Egypt er sentral for rastafarianarane. Ho vert fortald i Andre Mosebok, opphavleg Eksodus, som òg er namnet på albumet Marley gav ut i 1977. Songen «Exodus» toppa hitlistene i Jamaica, Storbritannia og Tyskland.  

We’re going to our Father’s land

Movement of Jah people!

Send us another brother Moses!

Slik hebrearane braut opp frå slaveriet i Egypt og drog til det lova landet, skal etterkomarane av dei afrikanske slavane bryta opp frå Amerika og venda heim. Då rørsla var meir realpolitisk orientert, vart det etablert eit dampskipselskap, Black Star Line, som skulle syta for transporten. Men det var for hundre år sidan og mest som ein draum.

Så Allan og kona åtte land på Jamaica òg. Utanfor huset låg den grøne marihuanaåkeren, stor som ein handballbane. Han knekte av ei grein i gåve då me drog, og sa seg nøgd med nivået av verkestoff i avlinga – eit høgt nivå som med åra har vorte meir vanleg i Noreg òg, ikkje minst i syntetiske utgåver. Det har ført med seg angstliding og psykisk sjukdom, ikkje minst mellom unge brukarar. Eg veit om dei som har slite med seinverknadene i årevis. 

På djupt vatn

No attende til den vonde bilferda: Medan me venta på at Dick og Allan skulle henta oss på hotellet om kvelden, synte det seg at rådgjevaren hadde røykt av greina. Verknaden var ikkje god. I baksetet opplevde han angst og panikkåtak, eller som brukarane sjølve seier: noia.

I von om å roa den langvegsfarande gjesten spelte Dick positive Marley-songar i bilen. I «Misty Morning» var det liner som høvde:  

One of my good friend said in a reggae riddim:
«Don’t jump in the water if you can’t swim»

Kva skulle me gjera? Ikkje kunne me stogga og setja han av. Ikkje kunne me ta han med på restaurant. 

Men det er ufatteleg kva makt som ligg i språket. Då panikken var som verst i baksetet, sa rådgjevaren dei få forløysande orda som tok brodden av angsten, eller angsten for angsten, så me alle fem kunne halda fram til hamna og hyggja oss med framifrå sjømat i den svale kvelden. Alt roa seg då han plutseleg kom med utbrotet: 

– No drit eg i om det klikkar for meg.

Meir skulle ikkje til. Hadde han vore yngre eller skøyrare, er det ikkje sikkert at han så snøgt hadde funne vegen ut av redsla for å verta galen. 

Marley Natural

Då eg var gut, var våren og varmen alltid ei velsigning. Eg var plaga av ein handeksem som vart verre av vinterkulda. Vert huda ein sjeldan gong tørr i dag, har eg funne ei hampsalve som gjev best resultat. Av di det på pakninga er bilete av marihuanablad, freista ein antinarkotikaorganisasjon å stogga salet av salva i norske butikkar, men fånyttes. 

I mellomtida har cannabis vorte big business på børsen òg, legalisert eller avkriminalisert i fleire land. Her heime har Unge Venstre teke til orde for legalisering. Eit internasjonalt varemerke vart lansert 6. februar 2016, på det som ville ha vore 71-årsdagen til han som post mortem gav det namn: Bob Marley. Lanseringa, som vart dekt av magasinet Rolling Stone, gjekk føre seg i Hollywood i California, ein delstat som tillèt alle produkta til Marley Natural, både hudpleieprodukta og dei rusframkallande. 

Bob Marley ligg no høgt på Forbes’ liste over avlidne celebritetar med størst omsetjing. Cedella Marley, dottera hans, som òg har gjeve ut ei cannabiskokebok, er sentral i verksemda. Då borna vart kritiserte for å utnytta familienamnet, svarte ho med ei utsegn som kviler på den rastafarianske tolkinga av Johannes’ openberring: «Far min ville ha vore glad for at ein no skjønar at blada er til lækjedom for folk.»

Når det gjeld sesongallergiar, er det usemje. Somme meiner at planten hjelper mot det òg, andre at han tvert om er årsak til pollenallergi. 

Når sumaren kjem i Noreg, er det eit minne frå Jamaica eg har pla ta med i båten ut på skjera, eit falma badehandklede frå Negril, i jamaikanske fargar, med eit Bob Marley-vers: Hopp ikkje i vatnet om du ikkje kan symja.