Blodoffer på Marsmarka

«I dei dagane lét keisar Augustus lysa ut at det skulle takast manntal over heile verda», les me i andre kapitlet i Lukas-evangeliet. Med «heile verda» var den romerske verda meint, den som kring Kristi fødsel omslutta heile Middelhavet, strekte seg frå Den engelske kanalen i nordvest til Raudehavet i søraust og kan ha omfatta opp til 80 millionar menneske.

I denne tida byrja den lange fredsperioden som den romerske forfattaren og embetsmannen Plinius den yngre kalla Pax Romana. Arkitekten bak freden var ein mann me alle har eit forhold til, om ikkje anna, så på grunn av at den åttande månaden i året er kalla opp etter han: Augustus, som fekk slutt på tiår med indre ufred i Romarriket, de facto gjorde seg til Romas fyrste keisar og alt i samtida blei opphøgd til herskarideal.

Marsmarka

Det er morgon og framleis eit friskt drag i lufta der eg går nordover gjennom Marsmarka, stroket kring Pantheon og Piazza Navona. Eg er på veg til museet med det best bevarte bygget frå Augustus’ regjeringstid, som ligg nord i bydelen, kloss i Tiberens austre breidd. Det er framleis lite folk i gatene. Berre einskilde varebilar blokkerer somme stadar fortauet, frå desse blir det lest kassar med ferske grønsaker inn i restaurantane.

Marsmarka, Campus Martius, var fram til Augustus’ tid eit myrlendt område utanfor dei eldste bymurane. Stadnamnet skriv seg frå krigsguden Mars, for dette var øvingsområde for hæren. Her reiste Augustus eit minnesmerke der han hogde fredsprosjektet sitt i stein: Ara Pacis Augustae, som direkte omsett tyder «Augustus sin fred sitt altar», kort kalla Augustus’ fredsaltar.

Konservative taggarar

Sjølv om Ara Pacis er eitt av dei eldste monumenta på Marsmarka, er det i dag omslutta av det mest moderne bygget i Romas historiske bykjerne. Då den nye museumsbygningen, som er teikna av den New York-baserte arkitekten Richard Meier, opna i 2006, var han faktisk det fyrste nybygget i Romas sentrum sidan andre verdskrigen. Hjå tradisjonsmedvitne romarar utløyste museet difor ramaskrik; konservative taggarar grisa det til med slagord, og borgarmeistaren gjekk inn for å riva det.

Eg tykkjer at det moderne «skalet» kring fredsaltaret fungerer framifrå i både funksjon og konsept. For dei store glasflatene i veggene kastar vakkert ljos på monumentet om dagen, samstundes som det om kvelden er flott å sjå til utanfrå, bada i ljoset frå varme lampar. Så lenge ingen viktige historiske bygningar lyt vika, må òg det tredje tusenåret få lov til å setja sitt preg på Roma.

Antikk funksjonalisme

Fredsaltaret er lite, men imponerande. Dei fire veggene er knapt tolv meter lange, og medan sideveggene er heilt lukka, har fram- og baksida kvar si breie opning. På framsida er der ti låge trappetrinn som fører inn til sjølve altaret; det var her dyra blei drivne inn, vanlegvis griser, sauer eller oksar. Tak er der ikkje, for romarane ofra alltid under open himmel.

Ein snedig detalj er dei små, flate opningane som går frå golvplanet på innsida og ut gjennom sokkelen, der blodet frå slaktarbenken skulle kunna flyta ut. Fredsaltaret gjev i det heile inntrykk av ein slags antikk funksjonalisme, for det er eigentleg berre eit altar som er omfatta av ein mur. Det får meg til å tenka på reklameslagordet til den tyske sjokoladeprodusenten Ritter Sport: «Quadratisch. Praktisch. Gut.»

Vellukka propaganda

«Han overtok ein by av teglstein, men etterlét seg ein by av marmor», skreiv den romerske forfattaren Sueton om Augustus. Dette høver godt om fredsaltaret, for det bygt i kvit Carrara-marmor frå Nord-Italia, den same bergarten Operahuset i Oslo er kledd med. Men til skilnad frå operahuset er marmoren her rikt dekorert med skulpturrelieff: Den nedre sona av yttermuren har frodige akantusrankar, medan den øvre syner biletscenar frå Romas mytiske historie og faktiske samtid.

Det er relieffa som for meg er det mest fasinerande ved fredsaltaret, for dei uttrykkjer ein raffinert syntese av sakral sfære, keisarleg makt og imperiets ideologi under Augustus. Her freista keisaren å legitimera posisjonen sin gjennom å syna til fortida, samstundes som han ville konsolidera det politiske dynastiet han grunnla for framtida – alt i alt eit døme på vellukka politisk propaganda.

Rosemåling

Korleis artar så denne propagandaen seg? Lat oss byrja med den nedre sona av ytterveggene, den med akantusrankane. Akantus er ein plante med sterkt flikete blad og godt synlege bladnervar som veks fritt kring Middelhavet. Alt på 600-talet f.Kr. nytta grekarane han ornamentalt; seinare blei han overteken av romarane og spreidde seg nordover på Kontinentet i renessansen og barokken. Me finn han òg i vår heimlege folkekunst, for han er eit ynda ornament i treskjering og rosemåling, då gjerne i sterke fargar.

Frodig kratt

Dette med fargane gjeld forresten òg for Augustus’ fredsaltar. For blada og blomane i det som i dag er kvitgul marmor, var i antikken måla i frodige fargar. Eg blir ikkje trøytt av å granska desse planterelieffa på nært hald. Dei er verkeleg av imponerande kvalitet og har, trass i si strenge stilisering av formene, ikkje mista si vegetabilske kraft. Brått blir eg var noko eg ikkje har sansa før. For kva er det som tittar fram der under blada? Ein ørliten frosk! Han er berre nokre centimeter lang og sit liksom urørleg, som om han ikkje vil bli lagt merke til. Eg lèt blikket vandra og finn fleire marmordyr; ein skorpion her og ein makk eller orm med krull på halen der.

Det er eit tropisk kratt der inne, fullt av levande småkryp. Og det heile er meir enn eit ornament – det er eit bilete på korleis Romarriket skulle bløma og bera frukter i den nye tida under Augustus.

Æneas-relieffet

Det er tid for å lyfta blikket opp frå naturen mot kulturen, den som prydar den øvre sona av ytterveggen. Til høgre for trappa på framsida finn eg eit biletrelieff. Det er ikkje like godt bevart som akantusrankane, men har mange nok detaljar til at det gjev meining. Her er ein eldre mann i grasiøs positur som vender seg mot to gutar, den eine av dei lyfter fram ei skål med frukt, den andre lener seg ned mot det som må vera ein gris. At det er ei offerhandling som truleg kjem til å gå ut over grisen, ser me av at mannen har dekt til hovudet – slik var skikken hjå dei gamle romarane. Tolkingane av denne scena sprikar. Men mest sannsynleg er dette prinsen Æneas, helten frå forfattaren Vergils epos Æneiden, som mellom anna er udødeleggjord i den engelske barokkomponisten Henry Purcells opera Dido and Aeneas.

Æneas var son av kjærleiksgudinna Venus og blei sett på som Romarrikets eigentlege grunnleggjar. Sonen hans, Iulius, var stamfaren til den juliske slekta, den Julius Cæsar og grandnevøen hans, keisar Augustus, sjølv tilhøyrde. Og når Augustus, grunnleggjaren av det nye romerske keisarriket, sjølv ofra ved fredsaltaret, synte han at han heldt fast på den ærverdige tradisjonen etter Æneas.

Ekte barn

Relieffa på kortsidene av templet syner mytiske scener frå Romas fortid. Men går eg attom nova og granskar langsidene, er det faktiske scenar frå Romas samtid eg ser: Keisaren, den keisarlege familien, framståande embetsmenn og medlemer av presteskapet som stig i roleg prosesjon på veg til offerstaden.

Slike prosesjonsscener kjenner me òg frå greske tempel, til dømes på Partenonfrisen frå Akropolis i Athen, som blei til fire hundreår før Augustus’ fredsaltar. Men det som gjer dette til nyskapande og ekte romersk kunst, er måten offerprosesjonen er framstilt på. For medan grekarane synte eit generelt bilete på alle slike opptog, framstiller fredsaltaret éi spesiell historisk hending, truleg vigslingsseremonien av altaret i år 13 e.Kr. Personane, som kan identifiserast, oppfører seg som folk: Dei småpratar og liksom luntar i veg, med ungar som nappar i kleda til dei vaksne – det ser ikkje ut som om dei små heilt skjønar kva dei er med på.

Ungane på fredsaltaret er både sjarmerande og epokegjerande. For dette er det fyrste dømet me kjenner til på at barn blei avbilda i gresk og romersk statskunst. Og det er ekte barn me har føre oss, ikkje små vaksne.

Men også dette med barna var politisk motivert. Augustus ottast nemleg over den låge fødselsrata hjå den romarske adelen. Difor innførte han strenge reglar for ekteskap som føreskreiv at alle romarar mellom 25 og 60 år skulle vera gifte og bera fram minst tre barn.

Arkitektonisk trio

Fredsaltaret var del av ein større plan Augustus hadde for Marsmarka. For her sette han i gang eit storstilt byggjeprosjekt, ein regelrett «Augustuspark» forma som ein arkitektonisk trio:

Utanom fredsaltaret var det Augustus-slektas runde mausoleum, som var 44 meter høgt og hadde ein diameter på 87 meter. Ruinen av mausoleet står framleis på plassen framfor museet. Det tredje bygget i trioen var eit solur der visaren var ein 30 meter høg obelisk frå 500-talet f.Kr., som keisaren fekk frakta hit frå Egypt.

Plasseringa av denne obelisken var ikkje tilfeldig: Kvart år ved middagstider den 23. september – på Augustus’ åremålsdag – peika skuggen frå toppen av solurobelisken nøyaktig på fredsaltaret hans.

SERIE: Sjur Haga Bringeland vitjar italienske byar på jakt etter kunst og arkitektur som representerer det ypparste innan sin epoke.