For to veker sidan gav Politidirektoratet (POD) lokalt politi ordre om å nytta makt for å motverka skjemming av koranen under ein demonstrasjon i Kristiansand. Politidirektør Benedicte Bjørnland heimla ordren i si utvida tolking av den såkalla rasismeparagrafen (paragraf 185).

At ho tysdag vart tvinga til å trekkja ordren, minte om då regjeringa i 2009 måtte trekkja framlegget om å utvida same paragraf 185 med eit blasfemitillegg. I båe tilfella var justisministrane, Knut Storberget (Ap) den gongen og Jøran Kallemyr (FrP) no, med på framrykking og tilbaketrekking.

Det alvorlegaste i kristiansandsaka er motiva for POD-ordren, som liknar grunngjevinga for blasfemiframlegget til regjeringa i 2009: valdsfrykt.

Norsk konsekvensjuss

Bjørnland orsaka si feillesing av paragraf 185 med «kontekst»: valdelege religiøse i inn- og utland. Ein kontekst ho med fordel kunne ha vore merksam på, kjem her: Blasfemilovgjeving vert forma av to ulike rettsprinsipp – moraljuss og konsekvensjuss. Den fyrste forbyr handlingar som bryt med ei moralsk eller religiøs norm, og den sistnemnde forbyr handlingar som påviseleg har skadelege konsekvensar. Norsk lov har gått frå religiøst tufta moraljuss til sekulær konsekvensjuss.

Moraljussen ynskjer å skjerpa blasfemilovene, slik me ser i Pakistan, og i FNs menneskerettsråd (UNHRC), skipa i 2006, der press frå dei mange medlemslanda i Organisasjonen for islamsk samarbeid (OIC) i 2011 sytte for ein resolusjon som fordømde hån av religion.

Konsekvensjussen vil fjerna blasfemilovgjeving. Å banna eller å leggja Mormons bok på ein eingongsgrill har ingen påviseleg skadefylgje. Såleis føreslo Straffelovkommisjonen i 2002 å fjerna blasfemiparagrafen (paragraf 142), som forsvann i 2015.

Under radaren

Ein viss moraljuss har vendt attende i eit fleirkulturelt Noreg. Kvifor freista den raudgrøne regjeringa for ti år sidan å utvida rasismeparagrafen (paragraf 185) med eit blasfemitillegg, i etterkant av karikaturstrid og ambassadebrenning, og på eit vis i tråd med OIC? Jau, for å gje «et strafferettslig vern mot kvalifiserte angrep på trossetninger og livssyn». Kvifor? «For å forhindre alvorlige konflikter i samfunnet.»

At protestane i 2009 vart så kraftige at regjeringa trekte framlegget, må ha gått under radaren til politidirektøren, som då var politimeister i Vestfold, og justisministeren, som då var student. Anna kan ikkje forklåra at dei to juristane no har lese paragraf 185 som om framlegget likevel ikkje vart trekt.

Det er alvorleg at leiinga for den utøvande makta ikkje fekk med seg at den lovgjevande makta aldri vedtok eit blasfemitillegg i 2009, og seks år seinare dessutan avskaffa paragraf 142, den gamle blasfemiparagrafen.

Alvorlegast er likevel drivkrafta bak politiordren no og lovframlegget då: valdsfrykt.

Kristiansandsimamen

I Oslo i haust har det hendt at einslege har vorte banka opp av gjengar av unge menn som ikkje vil hemna seg på dei eller rana dei, men vera valdelege. Ein einsleg vandrar gjev etter for vald, men den utøvande makta kan ikkje gjera det.

I eit fleirreligiøst samfunn er det vondt å nå semje om ei blasfemilovgjeving. Men om det vert overlate til dei aggressive og valdelege å definera grensa, og leggja premiss for lovtolkinga, kva vert då bodskapen frå styresmaktene?

Fire dagar etter hendinga skreiv Omar Daaba, ein av dei som nytta vald i Kristiansand: «Alle videoer viser jo at vi løper rett på Thorsen. Ja, vi sparker ham. Og det har jeg ingen planer om å unnskylde eller bortforklare. Videoen viser at vi reagerer på en voldelig måte. Men det betyr ikke at vi er voldelige mennesker. Det betyr at vi er villige til å beskytte det som er viktig for oss, på tross av konsekvenser det måtte få for oss.» (Utrop, 20. november).

Seks dagar seinare refsa kristiansandsimamen Yasir Fawzi dei valdelege trusbrørne i heimbyen: «Hvis de kunne gjøre sånt med så mye politi til stede, Gud vet hva de kunne ha funnet på dersom politiet ikke hadde vært der.» (NRK, 26. november).

Fawzis kronikk og kritikk kom timar før politidirektøren måtte trekkja ordren.

«Vald fører fram»

Kva signal vert sendt til fredelege og fråfalne muslimar når dei valdelege får innverknad på lovtolking og politiordrar? Kva verknad har det på kvinner som freistar å stå opp mot den stundom strenge internjustisen i somme av miljøa? Kva vert bodskapen til dei unge som enno ikkje veit på kva kant av trua dei høyrer heime?

Èin bodskap frå den ut-
øvande makta er: Vald fører fram.

Eit multietnisk, multireligiøst, multispråkleg og multikulturelt Noreg vil øydast av multijurisdiksjon, ulov. Noreg har rom for meir enn éi tru, men ikkje for meir enn éi lov.

Dei som avgjer om bøker treng eit rettsvern mot skjemming, kan ikkje vere styrte av frykt for valdsmenn.

Retten til dei sterke

Kristiansandsaka handlar ikkje fyrst og fremst om ytringsfridom og blasfemi, men om kven som gjennom fysisk tvang skal definera lov og lovtolking.

Men er det ikkje konsekvensjuss å stogga lovlege handlingar når dei kan utløysa vald?

Nei, dette er ein juss som ikkje styrkar vernet til dei svakaste, men tvert om retten til dei sterkaste. Kva om eit livssyn har så liberale, fredsæle og få tilhengjarar at ein kan krenka det utan at alvorlege konfliktar oppstår i samfunnet? Er krenkinga då grei?

Eller motsett: Kva om eit livssyn har så aggressive, valdelege og mange tilhengjarar at dei lagar alvorlege konfliktar om boka deira vert krenkt? Er det eit slikt livssyn som treng eit særskilt rettsvern mot «kvalifiserte angrep»? Gjev ein slik praksis likskap for loven?

Sams for mange religionar er at krenkinga gjerne har kome og kjem frå fråfalne. Skal me senda politiet på dei òg? Ynskjer me ei lovtolking som kriminaliserer flyktningar som hånar den religiøsiteten dei flykta frå? Skal Noreg straffe menneske som har vore fengsla og torturerte for vantru dersom dei i det nye heimlandet held fram med å krenkja trua?

Håvard Rem er journalist
i Dag og Tid.