Stillaste staden
Til Auschwitz kjem 9000 besøkjande kvar dag. Det er litt sol, og på plenane veks det Maria gullsko og kløver. Alt eg høyrer, er stega av mjuke sko. Berre stille joggesko og litt rasling i grusen, knirking på betonggolva. Kontrasten er stor til fargeklattane som stikk seg fram i berget av sko me går forbi.
Forfengelege sko, sko med fletter, pynt og høge hælar. I alle fall ikkje skorne til nokon utan håp. Sko for moro, for flørt. Barnesko. Sko som varslar draumar og framtid. Slett ikkje fornuftige sko. Sjølv tuslar me forbi i våre fornuftige sko. Berre guiden snakkar stille. Me lyttar i kvar våre høyretelefonar.
Eg har sonen min med. Han er 13 og eit halvt. Alle under 14 vart sende direkte til krematoriet, med mindre dei var velbygde og snakka tysk. Han er det og gjer det. Han er blond, breiskuldra og blåøygd. Eg trur eg heller ville sett han døy raskt.
Eg har ikkje lov, gjev meg ikkje lov, til å gå forbi utan å sjå dei i auga. Her er bilete av kvinner på ei side, menn på den andre. Dei er meg. Trassige, håpefulle, skjemtande, skamslåtte, skamklipte, utviska, i rørsle, storøygde, livredde. Me går her. Storøygde og livredde. Dei er for mange til at eg kan sjå alle. Og på desse veggane heng berre bileta av nokre få. Ei av dei er meg. Utan hår og med større munn. Me har same fødselsdag, og då ho vart drepen, var ho om lag like gamal som eg er no.
To tonn. To tonn med fargelaust, gammalt hår. Eit heilt rom. Flettene stikk fram her og der. Eg har freista å finna vekta på hår. Ifølgje KK (6. august 2012) kan langt og tjukt hår vega 28–56 gram. Eg vil ikkje rekna ut kor mange menneske som forsvann for dette berget av hår. Men eg gjer det likevel. Om alle hadde hatt passe langt og nokolunde tjukt hår, er reknestykket 2.000.000 delt på 40 er lik 50.000. Då er ingen menn eller kortklipte. 50.000. Det er alle som bur i Tønsberg eller i Ålesund.
Håret, skoa og bileta. Det er fargelaust. Ein masse. Ser du etter, finst gullskoa, ei kvit flette eller det blikket du aldri kjem til å gløyma.
I grøfta mellom togskjenene og vegen til krematoriet i Auschwitz veks det minneblom.
Ingvil Brügger Budal
Ingvil Brügger Budal er mellomalderforskar og norskdidaktikar.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Til Auschwitz kjem 9000 besøkjande kvar dag. Det er litt sol, og på plenane veks det Maria gullsko og kløver. Alt eg høyrer, er stega av mjuke sko. Berre stille joggesko og litt rasling i grusen, knirking på betonggolva. Kontrasten er stor til fargeklattane som stikk seg fram i berget av sko me går forbi.
Forfengelege sko, sko med fletter, pynt og høge hælar. I alle fall ikkje skorne til nokon utan håp. Sko for moro, for flørt. Barnesko. Sko som varslar draumar og framtid. Slett ikkje fornuftige sko. Sjølv tuslar me forbi i våre fornuftige sko. Berre guiden snakkar stille. Me lyttar i kvar våre høyretelefonar.
Eg har sonen min med. Han er 13 og eit halvt. Alle under 14 vart sende direkte til krematoriet, med mindre dei var velbygde og snakka tysk. Han er det og gjer det. Han er blond, breiskuldra og blåøygd. Eg trur eg heller ville sett han døy raskt.
Eg har ikkje lov, gjev meg ikkje lov, til å gå forbi utan å sjå dei i auga. Her er bilete av kvinner på ei side, menn på den andre. Dei er meg. Trassige, håpefulle, skjemtande, skamslåtte, skamklipte, utviska, i rørsle, storøygde, livredde. Me går her. Storøygde og livredde. Dei er for mange til at eg kan sjå alle. Og på desse veggane heng berre bileta av nokre få. Ei av dei er meg. Utan hår og med større munn. Me har same fødselsdag, og då ho vart drepen, var ho om lag like gamal som eg er no.
To tonn. To tonn med fargelaust, gammalt hår. Eit heilt rom. Flettene stikk fram her og der. Eg har freista å finna vekta på hår. Ifølgje KK (6. august 2012) kan langt og tjukt hår vega 28–56 gram. Eg vil ikkje rekna ut kor mange menneske som forsvann for dette berget av hår. Men eg gjer det likevel. Om alle hadde hatt passe langt og nokolunde tjukt hår, er reknestykket 2.000.000 delt på 40 er lik 50.000. Då er ingen menn eller kortklipte. 50.000. Det er alle som bur i Tønsberg eller i Ålesund.
Håret, skoa og bileta. Det er fargelaust. Ein masse. Ser du etter, finst gullskoa, ei kvit flette eller det blikket du aldri kjem til å gløyma.
I grøfta mellom togskjenene og vegen til krematoriet i Auschwitz veks det minneblom.
Ingvil Brügger Budal
Ingvil Brügger Budal er mellomalderforskar og norskdidaktikar.
Fleire artiklar
Lars Elling har skrive eit portrett av venen Stian Carstensen.
Foto: Trond A. Isaksen
Singel og sanatorium
Lars Elling skriv sprudlande, intelligent overskotsprosa
frå sinnets undergrunn.
Oppsettingar og konsertar er ein viktig og synleg del av skolegangen på musikklinjene. Her frå Hakkebakkeskogen ved Stord vidaregåande skule.
Foto: Stord vgs
Kampen om kunstfaga
Om kunstfaglege linjer ved vidaregåande skolar har livets rett, er ein årleg debatt når elevplassar og kroner skal fordelast.
Den norske fiskeflåten er mangfaldig. Her er ringnotfartøy ved kai i Egersund våren 2017.
Foto: Per Anders Todal
Fiskar er fiskar verst
Striden om kvotemeldinga kan få Fiskarlaget til å rivne.
Mannsutvalet saman med kultur- og likestillingsminister Lubna Jaffery under overrekkinga av rapporten.
Foto: Ole Berg-Rusten
Vil avlive likestillingsmytar
Forskar Mari Teigen ønskjer seg ein kjønnsdebatt bygd på kunnskap.
Statsministeren i Storbritannia, Rishi Sunak, har varsla at dei fyrste flya mot Rwanda skal vere i lufta løpet av ti til tolv veker.
Foto: Toby Melville / Reuters / NTB
Vil nytte Rwanda
som asylskremsel
Den som prøver å ta seg til Storbritannia med båt over Den engelske kanalen for å søkje asyl, risikerer i framtida å verte sett på eit fly til Rwanda utan høve til å returnere.
Papiravisa