ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

«MAN KAN IKKE bebreide tigeren at den har striper», har Kåre Willoch på sitt elskverdige vis sagt om Senterpartiet. I takt med landbruksøkonomien har dei flytta seg frå å vera eit antistatleg grunneigedomsparti til å bli eit offentleg sektorparti på landsbygda. Sjølv vil dei seia at fordi dei har stått fast, medan det politiske landskapet har flytta seg mot det individualiserte høgre, har dei tilsynelatande gått mot venstre, og verdikonservativt forvaltaransvar tar dei stadig.

DET GAMLE Bondepartiet hadde eit fast grunnfjell av solide og ættestolte landmenn. I mellomkrigstida låg dei på opp mot 15 prosent ved stortingsval, men lågare ved kommuneval, då veljarane heldt seg til lokale bygdelister. Etter tvilsame personmanøvrar under krigen fall dei under 10 prosent i gjenreisingsåra.

Det hjelpte ikkje at dei endra namn til Senterpartiet, ville kvitta seg med fjøslukta og seinare valde kongebiskop Gunnar Stålsett til leiar. I takt med den krympande bondestanden sokk dei ned mot 5 prosent på 1980-talet. Då hadde dei høgare oppslutning ved lokale enn nasjonale val, for som omgjengelege og truverdige sentrumspragmatikarar med høg hestehandlarkompetanse var dei eit tungt ordførarparti. Som praktisk orientert makt- og styringsparti er dei tilpassingsdyktige staurberarar som har sete i regjering med parti frå Høgre til SV.

VED STORTINGSVALET i 1993 fekk Senterpartiet 16,7 prosent av røystene, men det var eit situasjonsbestemt fenomen i EU-stridens tid.

Det heiter seg at den som har klave, får ku. Med dette agrarordtaket som rettesnor sette partiet, med Per Olaf Lundteigen som førarhund, i gang ein omreisande politisk verkstad for å halda på bølingen av nye veljarar dei hadde fått til låns. Det gjekk måteleg, for ikkje hadde partiet ein salbar ideologi som gav ein høgare himmel over strevet, og ikkje hadde gjesteveljarane tenkt å la seg binda til Senterpartiet med ham og hjarte. Ved neste val var dei nede på 7,9 prosent att.

Dette forsøket på storvøling av partiet var like lite vellykka som diverse marginale innspel for å skaffa seg ein ideologisk merkelapp, ramma inn av Bjørn Unneberg med «grønn sosialisme for utkantproletarer» i 1971, og Ola Borten Moe med «agrarliberalisme» i 2012. På Senterpartiets heimebane er det berre éin isme som er berekraftig: Pragmatisme – utlagd som det som svarer seg best av praktiske og fornuftige løysingar.

BYRÅSJEFEN MINNER om at Senterpartiet har skilt lag med dei skandinaviske søsterpartia. Venstre i Danmark var landsbygdas samlingsparti, men har flytta til byen og blitt det breie høgrepartiet. Bondförbundet i Sverige endra namn til Centern då gläsbygden blei tynna ut. Dei ville ri til byen på den førre grøne bølgja; metamorfosen har vore så grundig at dei er blitt eit liberalistisk EU-parti.

Byråsjefen er usikker på kvar det ber av med det oppsvulma Senterpartiet etter at Vedum slapp ut av Ilseng og reiser Noreg rundt på signingsferd med låtten og talepunkta sine. Fallhøgda er stor. Valvinden i år kan vera eit situasjonsbestemt blaff eller eit varsel om politisk klimaendring. Byråsjefen ser ikkje bort frå at Senterpartiet har funne ein populistisk nisje for folk flest – med atterklang frå antielitistiske og egalitære verdiar som er ein del av den sosiale og geografiske norske samfunnskontrakten, den som Arbeidarpartiet har mista taket på.

EITTPARTIKOMMUNEN Årdal har Vertinna god kjennskap til. Ved katastrofevalet for fire år sidan tapte Arbeidarpartiet ein tredel av veljarane og smelta ned til 44,8 prosent, med Senterpartiet hakk i hel. I år nærma det seg normalen att: 53,4 prosent og reint fleirtal i kommunestyret.

I Sauda trudde dei tunge karane i Arbeidarpartiet og fagrørsla at botnen var nådd for fire år sidan, då Partiet fall frå 45 til 28 prosent, og Senterpartiet steig frå 8 til 44 prosent. Dei trøysta seg med at katastrofen var forbigåande og lokal fordi Arbeidarpartiet hadde vingla og vakla i striden om sentralisering og flytting av legevakta til Vindafjord(!). På valkvelden i år var Klassekampen fluge på veggen i Folkets hus i Sauda, som Frank Aarebrot kalla den symbolske stavkyrkja i den ikonografiske industrikommunen. Der kom resultatet som eit lammande sjokk på kadrane: 20,0 prosent, medan Senterpartiet fekk 53,6. I nederlagets stund la dei skulda på Acer og manglande nistepakke frå den sentrale partileiinga, og dei sette sin lit til at Trond Giske skal stå opp att frå dei metoo-daude og koma tilbake som frelsar.

VERTINNA ser det annleis. Ho minner om at i bondebygda som blei ein einsidig industristad, har talet på arbeidarar på Verket falle frå 1300 til 160. Det er ikkje mange bønder der, men den sentrale og blankpussa industrikommunen er blitt periferi, og slike stader har Senterpartiet gode vekstvilkår.

I fleire slektledd blei Høysand-mennene transformerte frå bondegutar til solide arbeidskarar på fabrikken og trugne sosialdemokratar i politikken. Siste, kvinnelege og postindustrielle generasjon Høysand arbeider nå i offentleg sektor, sit i kommunestyret for det transformerte bondepartiet og har fått Lundteigen som helt.

Det er slutt på fyr og flamme i Lovra. Vertinna lurer på om Kjartan Fløgstad har dikta til fånyttes.

Andreas Hompland
er sosiolog og skribent.