Andreas Hompland

hompland@online.no

Statsrådar har ansvar for alt som skjer i departementet og underliggande etatar på deira vakt, men det er formelt, politisk og konstitusjonelt. Statsråden kan rimelegvis ikkje ha hendene borti alt som blir vedtatt og sett ut i livet av Nav, UDI, NVE og dei talrike etatane og organa. Statsråden må stola på Forvaltningas dugleik og skjønn, og at dei følgjer intensjonar og retningsliner frå den politiske leiinga.

Om dei sviktar i tenesta, må statsråden bera børa og ta mistilliten i det parlamentariske regimet, sjølv om ved­komande var uvitande og utan skuld. Byråsjefen minner om at tenesteforsømming og politisk ansvar er noko anna enn juridisk og strafferettsleg ansvar.

STATSMINISTEREN og stats­rådane utnemner og avset statssekretærar, politiske rådgjevarar og koffertberarar. Dei går av når regjeringa fell. Det profesjonelle embetsverket er ikkje politisk tilsett og kan ikkje sparkast av partipolitiske grunnar. Dei kjem og går ikkje med skiftande politiske regime.

DEPARTEMENTSRÅDEN, ikkje statsråden, er øvste personalsjef, men fullt så enkelt er det ikkje. Sjølv om statsråden skal ligga unna utnemningar til embete og offentlege verv, må vedkomande vera orientert og kunna koma med innspel, men erklæra seg inhabil om det er familie- eller vennskapsband. Det felte Trettebergstuen og gav ei skrape i lakken til Brenna.

Med Støres nyvekte og nødvendige woke på inhabilitet måtte Vestre innrømma at han skulle ha sagt seg ugild då ein halvnær venn blei konstituert som fungerande avdelingsdirektør, sjølv om ho hadde fartstid som seniorrådgjevar og var ein vandrepokal i vikariat frå før Vestres tid, og utan at han var informert eller hadde noko med utnemninga å gjera.

At Vestre blir kalla inn til høyring i kontroll- og konstitusjonskomiteen, tyder på at dei har visse vanskar med på skilja mellom skit og kanel. Men det kan bidra til at dei får merkt stien og klara grundig opp i regelverk og praksis.

KONSTITUSJONSKOMITEEN spela ei nøkkelrolle i Riksforsamlinga på Eidsvoll i 1814: dei laga utkastet til Grunnlova.

Stortinget oppretta seinare ein fast konstitusjonskomité som skulle handsama grunnlovs- og vallovsaker. I 1917 blei den slått saman til det som skulle bli den utvida utanriks- og konstitusjonskomiteen. Der sat det ei stjernerekke av namn som Mowinckel, C.J. Hambro og parlamentariske leiarar og stortingspresidentar.

Stortinget hadde også ein protokollkomité med representantar frå dei bakre benkane. Deira oppgåve var å kontrollera regjeringsprotokollane i ettertid.

STORTINGET HAR RYDDA i materien. I 1993 blei det oppretta ein eigen kontroll- og konstitusjonskomité. Restane av utanrikskomiteen fusjonerte med forsvarskomiteen i 2009.

Det var lenge uklart kva Stortingets kontroll- og konstitusjonskomité skulle driva på med. Dei brukte initiativretten og kalla inn til opne høyringar, som om dei skulle vera den amerikanske kongressen. Men så fekk dei Lund-kommisjonen, grunnlovsendringar og førebuing av 200-årsjubileet for 1814 i fanget.

Posisjon og status auka, og med det pompøsiteten. Vonde tunger kalla han lenge ko-ko-komiteen. Nokre medlemmer skvalpa over av verdigheit og fekk noko brikjande og opphøgt over seg som vaktarar av konstitusjon og sjølvaste demokratiet. Andre prøvde å bruka komiteens talarstol som biljardkuler i vikarierande opposisjon mot maktarrogante fleirtalsregjeringar. Det har vore heimebane for Carl I. Hagen, som er kretsmeister i reglement og forretningsorden.

MYKJE FALL PÅ PLASS då Martin (Kolberg) og Michael (Tetzschner) var høvesvis leiar og nestleiar 2013–2017. Dei var politisk usamde om mykje, men var eit radarpar i å markera kor viktig komiteen kan vera i å passa på god styringsskikk i tilhøvet mellom statsmaktene, og at Stortingets vedtak blir følgde opp.

Med alle habilitetssakene det siste året har ko-ko-komiteen blitt endå meir synleg. Sjølv om medlemmene i utgangspunktet ikkje hadde framskotne posisjonar i parlamentet og partigruppene, blir dei løfta fram som ein slags granskingskommisjon og eit naudanker i farens stund for tilliten til politikarane.

I så måte er komiteen ein slektning av den stortingsvalde Riksrevisjonen. Med ein profesjonell stab i ryggen set dei avdanka politikarane si ære i å dadla og vera like kritiske utan omsyn til eigen partibakgrunn og regjeringsfarge.

VERTINNA har høyrt på desse lærde utgreiingane, som ho tykkjer smaker av konstitusjonelt flisespikkeri. Dei som hammar har, ser spikrar å banka overalt. Kvar gong det kjem noko frå ein gauk, som ikkje treng å vera frå Sandnes, blir det ballade frå heile koret av falskt og reinstemt. Ho minnest ein song som gjer seg best i kanon:

Jeg gikk en tur på stien

og søkte skogens ro.

Da hørte jeg fra lien

en gjøk som gol ko ko.

Ko ko, ko ko, kokokokoko.

Men i tredje vers nærmar det seg bindingar til aksje- og ekteskapskjernen. Det må konstitusjonelt kontrollerast, sjølv om det ikkje får parlamentariske konsekvensar ettersom Erna Solbergs tid som statsminister er over, og Anniken Huitfeldt har fått fyken som utanriksminister av innanrikse grunnar:

Jeg spurte om dens make

og om dens eget bo.

Den satt der oppå grenen

og kikket ned og lo.

Ko ko, ko ko, kokokokoko.

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.