Nord-Syria/Irak

Erling Folkvord

erfolk@online.no

Denne meldinga får eg frå elleve jezidikvinner på eit kvinnesenter i Shengal. Dei overlevde den verste IS-massakren. Shengal er landsdelen til jezidiane i Irak, nokre mil aust for byen Mosul. Enkelte medium bruker helst det arabiske namnet Sinjar.

IS-massakren på jezidiane i august 2014 fekk plass i media i nokre veker. Vi har reist hit for å sjå litt av kvardagen til dei som overlevde. Eg vil òg høyre jezidiane sin versjon av det dramatiske døgnet da IS starta massedrapa. Finst det faktum som ikkje har nådd ut til omverda?

Religionen

Jezidiane er kurdarar. Jezidismen har fleire tusen år gamle røter. Religionen vaks fram i områda som i dag er staten Iran. I dei kurdiske landsdelane i Irak og Syria har eg møtt mange som seier at alle kurdarane var jezidiar fram til islamiseringa starta på 600-talet.

Andre meiner at jezidismen skriv seg frå ei splitting innanfor islam på 1100-talet. Eg veit ikkje kva som er rett. Men to ting er sikkert: Mange religionar har utvikla seg side om side i Midtausten og påverka kvarandre. Og menn i jezidisamfunnet har brukt religionen for å sikre eiga makt og undertrykke kvinnene. Kanskje ikkje heilt ulikt andre menn med annan religion?

Like sikkert er det at IS kunngjorde sitt syn på jezidiane i god tid før åtaket i Shengal. I nettidsskriftet Dabit skreiv dei at muslimane på dommedag må svare for korfor dei ikkje utrydda jezidiane tidlegare (Aftenposten 15. oktober 2014).

Flyktningleiren

Dagen før vi reiste til Shengal, møtte eg Khidir Hamo Khwadida i ein flyktningleir i Nord-Syria. Han skildra ein bestialitet bortanfor det eg trudde var mogleg. Eg såg at det var vondt å fortelje. For meg var det vondt å lytte. Ei av hendingane var slik: IS-krigarar drap og kokte ein liten unge. Så serverte dei kjøtbitar til kvinner som var utsvelta. Etter måltidet sa dei til kvinnene at «dette var ein av ungane dykkar». Khidir veit ikkje om kvinnene er i live.

Vegen frå flyktningleiren til Shengal er krunglete. Vi køyrde forbi eit øydelagt hus med ei handskriven melding på veggen: «Vi har kome hit for å halshogge.» Skribenten brukte den kurdiske dialekten sorani. Kurdarar i Iran og i nordlege Irak snakkar sorani.

– Han var kurdar frå Halabja-området, seier tolken vår.

Det er godt kjent at ungdomar derifrå har slutta seg til terroristorganisasjonen IS. IS er fleirnasjonal.

Vi nådde statsgrensa til Irak etter ein biltur gjennom ørkenliknande og nesten veglause strok. Storflaum hadde øydelagt bruer og vegar. Sjåføren frykta det verste for bilen. Soldatar frå den berykta sjiamilitsen Hashd Al Shabi serverte te og slo av ein prat da vi kom til grensa. Visumfritt og triveleg. Soldatar frå Forsvarseiningane i Shengal (YBS) venta på oss. Dei tok oss med til byen Khanesor.

Her må eg nemne at Shengal i dag er delt i tre. Den eine administrasjonen har band til regjeringa i Irak. Den andre har enda tettare band til den kurdiske regionen lengst nord i Irak. Klan- og partileiar Mesud Barzani er den sterke mannen der. Og den tredje har band til Den demokratiske føderasjonen Nord-Syria. Vi kjem ikkje lenger enn til denne delen av Shengal.

Kvinnesenteret

Dei elleve på kvinnesenteret i Khanesor er sterke. Dei overlevde massakren, men har framleis 6500 søstrer som vart borte. Ligg den nærmaste venninna i ei av massegravene? Selde IS henne som sexslave? Er ho framleis fange hos ei IS-gruppe? Samtalen vår viser at alle har slike spørsmål, men ingen svar.

Kvinnene møter oss med skepsis. Dei har hatt besøk av europearar før. Som har forstått og lova allsidig hjelp. Så har dei reist heim. Jezidikvinnene har ikkje eingong fått ei tilbakemelding.

Éi kvinne fortel at ho veit kor den døde dotter hennar ligg. Ho vil gjerne gravlegge henne på tradisjonelt vis. Men kurdiske soldatar – peshmerga – har hindra henne. Ho har ikkje kome fram dit IS kasta frå seg dottera. No er ho redd for at flaumen dei siste dagane har fjerna leivningane for alltid.

Kvar onsdag – kviledagen til jezidiane – møtest kvinnene for å oppsummere siste veka og legge nye planer. Å snakke med kvarandre er viktig. Dei går på husbesøk. Dei argumenterer for at menn dei møter, skal støtte kona si og andre kvinner. Dei hjelper sjuke kvinner og gir råd til dei som kjem til senteret og ber om hjelp.

To dagar i august 2014

Den siste veka har eg snakka med mange, både i Irak og i Syria. Eg har spurt korleis ein liten IS-styrke kunne starte massakreringa av jezidiane i eit område der Mesud Barzani hadde stasjonert ein peshmergastyrke på minst 7000 mann. Eg runda av gravearbeidet med eit par timars samtale med Dijwar Faqir. Han er leiar i YBS. Når han er usikker, svarar han «eg veit ikkje». Ingen spekulasjonar. Han var i Shengal den første veka av august 2014.

IS erobra millionbyen Mosul i juni 2014. Avstanden frå Mosul til Shengal er om lag som frå Hamar til Oslo. Mange jezidiar var redde. 2000 soldatar frå den irakiske regjeringshæren hadde vore stasjonerte i Shengal. Dei trekte seg ut i løpet av juli. Men Mesud Barzani, som da var president i Den kurdiske regionen i Irak, svikta ikkje. Peshmergastyrken vart verande. Dei hadde stridsvogner og tunge våpen.

Mange jezidiar fekk trugsmål frå IS. Nokre av dei snakka med peshmergaoffiserar om dette. Dei bad om tiltak i tilfelle IS-åtak. Fram til 2. august fekk dei tillitvekkande svar: «Ikkje ver redde. Så lenge peshmerga er i Shengal, er alle trygge. Peshmerga forsvarar Kurdistans verdigheit.» Dette førte til at folk vart verande.

2. august forsvann ein del av pesmergastyrken. Dei reiste i små grupper. Ingen kunne sjå omfanget av retretten.

Ei lita gruppe IS-krigarar starta massedrapa neste natt. Klokka halv tre gjekk mellom 100 og 200 av dei til åtak på to landsbyar: Gir Zerek og Siba Sheikh Khider. Landsbybefolkninga forsvarte seg i fem timar, med dei få våpna dei hadde. Ingen kom for å hjelpe dei.

Utpå dagen starta hovudstyrken på 7000 mann tilbaketrekkinga. Med stridsvogner og tunge våpen var dei militært sterkare enn dei første IS-styrkane som rykte fram. Peshmergahæren reiste mot grensa til Syria. Videoopptak viser korleis dei kryssar grensa. Så reiste dei tilbake til Irak litt lenger nord.

Dei overlevande på kvinnesenteret hevdar at president Mesud Barzani gav ordren om tilbaketrekking utan kamp. Dei seier at peshmergastyrken hans kunne ha stoppa dei militært underlegne IS-krigarane, eller i alle fall bremsa framrykkinga så mykje at jezidiane kunne ha kome seg unna. Tusentals liv kunne vore berga. Dei vil at ein domstol skal behandle klagene dei har mot Barzani.

– Og det første vi vil seie i retten, er at peshmergastyrken overlét oss til IS, seier ho som oppsummerer på vegne av dei elleve.

Kvinnene ber om hjelp til å få saka til ein internasjonal domstol, både mot dei som massakrerte og mot dei som gjorde massakren mogleg.