Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Som rimeleg kan vere, blir det satsa kolossale ressursar verda over på å utvikle ein vaksine mot koronaviruset. Og pengesterke Noreg er sjølvsagt med på dugnaden. Regjeringa har «besluttet å øke bidraget til vaksineutvikling mot covid-19 gjennom Koalisjonen for forebygging av epidemier, CEPI, med 2,236 milliarder kroner. Norge har tidligere annonsert bidrag på 1,6 milliarder kroner for perioden 2017–2025», opplyste statsminister Erna Solberg i mai.

Det langt frå openbert kor mykje av dette som faktisk går til koronavaksineutvikling: Dei fleste trur og håpar at ein slik vaksine er på plass lenge før 2025. Men eit anna prinsipielt spørsmål melder seg òg: Er det rett å finansiere ein koronavaksine med bistandspengar? Så langt er rike land hardast råka av pandemien, og dei har stor eigeninteresse av å få fram ein vaksine.

Koronabistand

Litt bakgrunn må til. Den norske staten er initiativtakar og største donor for vaksinealliansen Cepi (Coalition for Epidemic Preparedness Innovations), som vart starta som ein respons på ebolautbrotet i 2014 og 2015. Cepi skal utvikle vaksinar mot epidemiske sjukdomar som ikkje blir prioriterte av den internasjonale legemiddelindustrien. Med eit slikt føremål er det rimeleg at dei norske bidraga blir løyvde over bistandsbudsjettet. Men i år skal Cepi bruke over 230 millionar kroner på forsøk på å utvikle ein koronavaksine, fortalde Erna Solberg i april.

Den budsjettbruken fekk skarp kritikk frå Ottar Mæstad, direktør for Chr. Michelsens Institutt, i Bistandsaktuelt 24. april. «Jeg stiller meg svært undrende til at dette skal fullfinansieres med bistandspenger, altså penger som i utgangspunktet skal hjelpe de fattige. En vaksine mot korona er noe alle har interesse av og som rike land har svært stor betalingsvilje for», sa Mæstad, som har global helse som eitt av forskingsfelta sine.

Kjem uansett

Overfor Dag og Tid utdjupar Mæstad kritikken.

– Det er ikkje rett av Noreg å bruke bistandsmidlar på slik vaksineutvikling. Etterspurnaden i dei rike landa etter ein vaksine mot covid-19 er så stor at det ikkje er naudsynt, seier CMI-direktøren.

– Ein slik vaksine kjem til å bli utvikla uansett. Cepi stør forsøk med rundt åtte ulike vaksinekandidatar, og det er over hundre ulike kandidatar under utprøving rundt om i verda. Men når ein vaksine først blir tilgjengeleg, er det fornuftig å bruke bistandspengar på å gjere han tilgjengeleg også i fattige land.

Også fleire andre statar har teke løyvingane sine til koronavaksineforsking frå bistandsbudsjetta. Men 29. mai i år kom utviklingskomiteen til OECD med ein smekk til Noreg og andre: Løyvingar til utvikling av vaksine mot covid-19 kan ikkje definerast som bistand ut frå kriteria til OECD.

Verre enn pandemi

Om Noreg skal gje bistand til fattige land under koronapandemien, er det andre ting som gjev meir meining enn vaksineutvikling, meiner Ottar Mæstad. Det kan til dømes vere tiltak for å bøte på dei økonomiske skadeverknadene av pandemien.

– Dei råkar langt fleire enn sjukdomen. I Afrika kan 20–25 millionar fleire menneske hamne i ekstrem fattigdom, og i verda gjeld det kanskje 60 millionar eller fleire, seier Mæstad.

– WHO har på si side anslått at 150.000 afrikanarar kan døy av covid-19 – det er rett nok eit svært usikkert tal. Men i Afrika døyr det kring 400.000 menneske årleg av malaria, 400.000 av tuberkulose, 600.000 av diaré og 700.000 av aids. Slik det ser ut no, er det ikkje sikkert at covid-19 blir eit enormt stort helseproblem i Afrika, samanlikna med andre sjukdomar.