Lytt til artikkelen:

Helse

Gustav Gillund

redaksjonen@dagogtid.no

Eg lever strevsame dagar i isolasjon, sjølv om stegteljaren kanskje seier noko anna. Bønene mine om at arbeidsmengda på kinesiske universitet skal minke no når universitetsbygningane er stengde, blir ikkje høyrde. Universitetet mitt ser derimot ut til å ha ei vrangførestilling om at dei 24 timane vi har i døgnet, har fordobla seg under epidemien. Utdanningsinstitusjonane i landet forventar at vi held fram med å ta all undervisning dei neste månadene på nettet.

Etter ei kraftig regnbye kjem vårsola fram. Ho skin sterkt utover dei endelause taktoppane som dekkjer horisonten, når eg ein søndag skodar utover landskapet frå takterrassen på blokka mi. Asfalt og betong er ikkje det einaste ho lysset. Forteljingar, sanningar og lærdom frå mørklagde karantenesoner skal også fram i lyset, og vil mogleg endre nasjonen for godt.

Kvelande press

54 år gamle Chen Li Chun har nettopp tatt fatt på det 15. året som visedirektør på det lokale partikontoret i Gao’an. For tida har det vore travle dagar. På pulten framføre han kviler metervis med rapportar på alt frå helsetilstanden til arbeidarane til forsyninga av mat og medisinsk utstyr i byen. Etter snart to månadar utan ein einaste kviledag seier det ein måndagskveld stopp for Chen. Stadige 24-timars skift med mangel på søvn og næring gjer at Chen, med pennen i handa, fell død om over pulten sin. Eit slikt dødsfall er visstnok gamalt nytt under epidemien i Kina. Eg finn ei publisert liste med hundrevis av liknande tilfelle frå den siste månaden, menn og kvinner i offentleg teneste som fell om på arbeidsplassen. «Plutseleg død som resultat av overarbeid», står det som dødsårsak. «Plutseleg død» inneber i dei fleste tilfelle hjarteinfarkt.

Det kvelande presset under epidemien byr på tunge dagar for dei alt hardt pressa offentleg tilsette i det merittbaserte byråkratiske systemet. Dersom du gjer feil, er for lite effektiv eller ikkje taklar presset, psykisk eller fysisk, står tusenvis av ivrige kadrar i kø for å erstatte deg. Heime i Noreg, derimot, nektar to kommunetilsette å ta telefonen i lunsjpausen.

«Alle ofrar noko»

Byrgskapen mange av kinesarane finn i hardt og meiningsfylt arbeid, og strekninga som mange er villige til å gå for å tilfredsstille store samfunnsbehov, har gjort sterkt inntrykk på meg. I byen Wuhan, der sjukehusa er fylte til randa av ei endelaus mengd virussjuke, er det relativt stor fare for at personalet blir smitta. Videoar viser søner og døtrer som med tårer i augo tek farvel med nær familie, før dei set seg på store bussar som fraktar frivillig påmeldt medisinsk personell til Wuhan, der dei avlastar utslitne legar og sjukepleiarar. Over 10.000 frivillige har dei siste månadene blitt sende til byen. Somme kjem ikkje heim att.

Om fri vilje er til stades, kan i enkelte tilfelle diskuterast. Ei ung jente sit i ein stol med lukka auge, gråtkjøvd, og høyrer på den summande lyden av barbermaskina som tek vekk dei siste hårtustane på det snart snauklipte hovudet hennar. Videoen har fått merksemd på nettet. Jenta kjem frå Gansu og er sjukepleiar. Ho har nettopp meldt seg frivillig til å bli send til Wuhan. Håret fjernar ho for å minimere smitterisikoen. Ho blir i etterkant teken bilete av saman med tretti andre snauklipte jenter. Biletet blir vist på TV, og dei får skryt i statlege media. «Alle ofrar noko i kampen mot viruset», seier nyhendeopplesaren.

Medieomtalen skaper ein kjedereaksjon, og snart ligg bilete av hundrevis av snauklipte jenter på nettet. Somme poengterer at det mannlege personellet, som ofte er dei som administrerer barbermaskina, får behalde luggen. Andre går lenger og stiller spørsmål om kor frivillig dette arbeidet er. «Det viser ein farleg tendens, der moralsk press og idolisering av offer leier kvinner til å gå lengder dei ikkje treng, ikkje vil og ikkje skal gå», seier ein kinesisk bloggar som mange ser opp til. Ho tek også opp skrytet ein sjukepleier fekk i media etter at ho kort tid etter ein abort kom sjanglande inn døra på sjukehuset og tilbake i arbeid.

Som einaste mann i kollektivet forventar dei andre at eg tar meg av løfting av tunge pakkar med forsyningar frå utsida. Eg er takksam for å få nokre lufteturar og vel derfor glatt å unngå noka form for likestillingsdebatt kvar gong. Ved vestporten får eg eit glimt av utsida av burettslaget. Dei siste dagane har trafikken blitt synleg travlare for kvar dag. I dag har eg sjølv berre éin dag att før eg har gjennomført dei obligatoriske 14 dagane med sjølvisolering. I morgon kan eg søke om eit kort som gir meg løyve til å gå ut og inn av porten til burettslaget.

Tunge tap

«Går eg på jobb, risikerer eg smitte. Går eg ikkje på jobb, får eg ikkje betalt husleiga», fortel ein fabrikkarbeidar i eit intervju med Wechat-kanalen Aiwen. Når Kina går tilbake på jobb, er det med skjelvande steg. Den kinesiske vekstmaskina har stått i ro ei god stund, og enkelte delar har alt fått tid til å ruste. Industriar som bil og telekommunikasjon, som ofte er avhengige av komplekse nettverk av leverandørar og produsentar, har måtta tole harde restriksjonar på transport. Men blant dei som taper mest, finn me catering- og turistindustrien. Under nyttårsfeiringa tapte cateringindustrien i landet over 600 milliardar kroner på sju dagar. Turistindustrien ser på liknande tap.

I Hubei sit nokre bønder med ti millionar svoltne kyllingar ingen vil ha, medan dei reknar på tap som aukar for kvar dag kyllingane blir haldne i live. «Transport er avgrensa, det er nesten ikkje fôr igjen», seier ein bonde i eit intervju i kunnskapsplattforma Bajiuling, medan han grev ei massegrav. Husdyrhald i fleire provinsar slit med høge kostnader og forfalne leveransenettverk. «Eg har trua. Tyskland kom seg gjennom andre verdskrigen og voks seg stor i ettertida», seier ein hotelleigar som, trass i tap, trur på at ein sterk stat og stabile veksttilhøve innanriks kjem til å gjere at økonomien raskt kjem seg på beina att. Staten har lova store summar i subsidiar, skattelette og lågare renter på lån. Huseigarar har også blitt bedne om å senke husleiga for bedrifter som slit med å kome seg opp att etter tunge tap.

Hemmeleghald

Utanom tapte pengar og liv, kva sit ein igjen med etter eit slikt traume? «Lærdom», seier ein professor ved Shanghai Jiaotong universitetet. Han og kollegaer har vurdert samfunnsresponsen og lista opp dei ti største veikskapane som har komme til syne under virusepidemien. Utanom dei meir tekniske systemmanglane blir eit anna litt kontroversielt aspekt som enkelte kanskje helst vil halde i skuggen, nemnt: hemmeleghald.

I dei tidlege fasane var det ifølge relevante styresmakter «ikkje bevis for smitteoverføring frå menneske til menneske». Det er mogleg at prova rett og slett ikkje var gode nok, men ein meir sannsynleg grunn er at leiarskapen prøvde å unngå å spreie panikk. Det har ein i mange tilfelle gode grunnar til å gjere. Sjølv om det kanskje er med tanke på det beste for folket at ein held noko informasjon attende, foreslår forskarar at relevante styresmakter lyttar til profesjonell rådgiving i slike situasjonar. Rådgivinga seier at informasjon til ålmenta i rett tid er eit ekstremt effektivt verkemiddel for å avgrense omfanget, då folk tidleg kan verne seg sjølv og samfunnet mot eventuell smitte. Når det kjem til virusepidemiar, verkar panikk å vere eit fellestrekk for politikare i andre land enn Kina også. Forsøka kan slå hardt tilbake.

Om styresmaktene verkar for avslappa og informasjonen dei kjem med, for vag, søkjer innbyggjarane fort informasjon frå andre kanalar, som har ein tendens til å spreie villeiande informasjon. Eg har sjølv vore vitne til korleis dette har vore med på å skape mistillit mot enkelte aspekt ved leiarskapen, og panikken som spreidde seg som resultat. Kjensla kan kanskje samanliknast med det å stå i eit mørkt rom saman med ein giftig kobraslange og få tildelt ei lita lommelykt medan du sjølv står og skrik etter lyskastaren.

Enkeltmenneska

Ein ven av meg eig eit lite nystarta ølbryggeri med tilhøyrande pub i byen. Som venta er det for tida ingen som kjem til puben for å drikke øl. Dei lange dagane heime har han brukt på å designe ølboksar og utvikle eit nytt øl som blir levert på døra til folk. Han sel godt. 3000 ølboksar forsvinn i løpet av få dagar. Han publiserer ei direktesending på nett som trekkjer til seg hundrevis av ungdomar som sit åleine i hus og hyblar. Saman drikk dei øl, pratar og høyrer på musikk. Eg klarar ikkje unngå å tenkje på den framtidsdystopiske animasjonsfilmen Wall-E, der menneske lever livet sitt fysisk isolerte frå kvarandre, i svevande lenestolar med store skjermar framfor augo til kvar tid. «Rommet her var ein gong fullt av dansande, fulle ungdomar», skriv han og tek bilete av det tomme publokalet. Restaurantar og pubar har lov til å halde ope, men kundane nøler. Dei får heller pilsen på døra og drikk han åleine. Etter virusutbrotet tener venen min meir pengar på levering enn på sal i puben. Han håper det ikkje held fram med å vere slik.

Forteljingar om enkeltmenneske er det mange av i Kina. Men midt i store verdshendingar har mange av dei lett for å forsvinne, og for individ å bli omgjorde til små tal i den viktige statistikken. Bak handelskrigar, ideologi og virusepidemiar skal det ikkje mykje til før ein byrjar gløyme andletet til dei 1,4 milliardar menneska bak det heile. Menneske som no strekkjer nervøse hender ut for å kjenne på varmen frå ei sol dei ikkje har sett på lenge. Menneske som dei siste to månadene har vendt seg til ein kvardag med isolasjon og tvil.

Andleta til menneska rundt meg er dekte til, eg har vener som ikkje torer å møte meg. Eg håpar dette er ein kvardag eg får vent meg av med, og aldri må venne meg til att, virus eller ei.