Politikk

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

– Det kjennest bra å kunne lene seg litt attende og sjå at andre driv valkamp for Dei Grøne. Eg er jo vand til å drive valkamp åleine, seier Jan Bojer Vindheim (74).

Dette intervjuet burde eigentleg ha vore eit portrett. Livshistoria til Vindheim inviterer til det. Som tenåring var han med på å starte Sosialistisk Ungdomsforbund, som seinare vart overteke av erkefiendane hans i ml-rørsla. Han var ein av Noregs første hippiar, ein anarkist og narkotikaliberalar, han var med på å starte Gateavisa og alternativsamfunnet på Karlsøy. Han er barnebarn av Johan Bojer, han har vore forfattar, redaktør og forleggar, og ein tyrkisk tenkjetank kalla han nyleg for terrorist på grunn av engasjementet hans for kurdarane.

Men alt dette må liggje, for vi skal snakke om partipolitikk. Miljøpartiet Dei Grøne fekk denne veka 10 prosent oppslutnad nasjonalt på meiningsmålinga til NRK og kan bli Noregs fjerde største parti i valet. For Jan Bojer Vindheim er dette nær uverkeleg. I mange år sat han i bystyret i Trondheim som den einaste folkevalde for MDG. Han er vand til å vere marginal. No er han ein etablert og respektert politikar i fylkestinget i Trøndelag, og partiet hans er i ferd med å bli stort. Vindheim er i Oslo i høve eit møte om forvaltninga av Vannregion Glomma («Glomma byrjar jo i Trøndelag», påpeikar Vindheim). Han har kome til byen med tog, slik det høver seg, og klokka er ti på kvelden når vi møtest på ein indisk restaurant i sentrum.

Berga av Svartlamon

Han var ikkje med heilt frå start. Dei Grøne stilte med nokre få lister ved lokalvalet i 1987, Vindheim vart med året etter.

– Eg var med på det første landsmøtet til partiet i Bø i 1989. Der låg vi på flatseng og åt kneippbrød med smør. Ting har forandra seg. No er det landsmøte på fine hotell med avanserte vegetarmenyar.

Seint i åttiåra var det ei miljøbølgje i Noreg, og det var store voner til stortingsvalet i 1989.

– Det var den første landsdekkjande valkampen vår, og profilerte folk som Arne Næss, Sigmund Kvaløy Setreng og Arne Haugestad var med. Og Johan Galtung, som framleis var ein respektert mann da, seier Vindheim.

Å bryte lydmuren var ikkje lett. MDG-stiftar Håkon Stang frå Halden sveltestreika framfor Stortinget for at partiet skulle få vere med i partileiardebatten til NRK. Kringkastingssjef Einar Førde gav etter, talsperson Birte Simonsen fekk eit par replikkar i debatten, men det hjelpte ikkje. Erik Solheim og SV tok miljøveljarane den hausten.

– Vi fekk vel ein halv prosent eller noko. Vi var ikkje flinke nok. Og dei som hadde sett for seg ein politisk karriere i partiet, fann andre beitemarker. Det var berre ein hard kjerne att som heldt det gåande dei neste åra.

Sjølv stilte Vindheim til val for MDG i Trondheim i 1991 og sat hos NRK på Tyholt til alt håp var ute valnatta.

– Det var berre éin krins att å telje, og eg gav opp og drog på nachspiel. Men den krinsen var Lademoen. Og det var folka på Svartlamon som fekk meg inn i bystyret.

Husokkupantane, pønkarane og dei andre alternative på Svartlamon heldt Vindheim inne i Trondheim bystyre som einaste MDG-ar dei neste tolv åra.

– Dei andre i bystyret var nyfikne på meg i starten – ein skummel, langhåra hippie. Førsteinntrykket mitt av dei var ein gjeng grå herrar i grå dress med grå meiningar. Men vi fann ut av kvarandre etter kvart.

MDG hadde knapt ein partiorganisasjon i desse åra. Vindheim var nasjonal talsperson i fleire rundar, og han talte ikkje på vegner av mange.

– I 1990-åra var vi på eit eksistensminimum. Partiet var stort sett einskilde nissar på kvar sin haug rundt i landet, seier Vindheim.

Inn i himmelen

Etter tusenårsskiftet byrja det å lausne. I 2003 fekk Harald Nissen MDG-plassen i bystyret i Trondheim.

– Harald vart kumulert forbi meg, og det var jævlig bra. Til da hadde partiet berre vore identifisert med meg. Da Harald kom, byrja vi å vekse. Og Rita Ottervik og Ap tok oss inn i koalisjonen, sjølv om dei ikkje trong oss for å få fleirtal.

Sidan da har MDG auka oppslutnaden val for val, hjelpt av eit veksande medvit om klimaendringar og naturtap. I 2013 kom partiet inn på Stortinget for første gong, og valet måndag kan bli nok eit gjennombrot. Vindheim har enno ikkje heilt vent seg til framgangen.

– Da vi gjorde eit brakval for fire år sidan, tenkte eg: Kjempebra, men no kjem vel nedturen. Det skjedde ikkje. Forbløffande nok veks vi no inn i himmelen på meiningsmålingane.

I Oslo får MDG kring 20 prosent på dei siste målingane. Framgangen kan dels forklarast med sinnet mot partiet og byråd Lan Marie Berg, meiner Vindheim.

– Lan har fått så mykje usakleg aggresjon retta mot seg, og hetsen har bidrege sterkt til veksten for partiet. Mange blir provoserte av all utskjellinga og får lyst til å røyste på Lan. Det same har skjedd med Frp i periodar: Dei har aldri så mykje framgang som når dei blir utskjelte i alle kanalar.

Moderasjon

– De er på veg til å bli eit stort parti. Kva har skjedd med Dei Grøne undervegs?

– Hovudpunkta i programmet har vore dei same i 30 år. Men det partiet eg kom frå, hadde basis i anarkistmiljø og var ganske ytterleggåande. I dag reknar eg MDG som eit sentrumsparti. Mange har kome til oss frå KrF og Venstre, somme frå Høgre og nokre få til og med frå Frp, seier Vindheim.

– Mange av dei nye medlemene står for ein meir moderat politikk enn eg gjer. Eg er ikkje like glad for alle endringane, men så lenge det er plass til meg òg, skal ikkje eg lage for mykje bråk. I alle fall ikkje før valet.

– Kva er det du reagerer på i det meir moderate MDG?

– Eg deler ikkje teknologioptimismen som mange i partiet har. Eg tviler på at ein kan ha økonomisk vekst utan aukande bruk av naturressursar. Det er greitt at vi kan gjere teknologien mindre forureinande, men eg trur ikkje på at teknologi kan løyse alle problema våre. I dag er mange i MDG tilhengarar av atomkraft og genmodifiserte planter. Om ein av dei tinga kjem inn partiprogrammet, står nok medlemskapen min i fare.

MDG har heile vegen romma mykje ulikt. Som Vindheim sjølv har sagt til Klassekampen: «Vi har alt fra folk som tror på høyteknologiske løsninger til sjølbergingshippier, alt fra prester og newagere til militante ateister, og det er bra. Problemet å få dem til å trekke sammen.»

– Vi var eit parti bygd opp av særlingar med sære meiningar. Tidleg i 90-åra hadde vi ein som meinte vi skulle fjerne all asfalt i Noreg, og at all transport skulle gå på seglskip. Og vi har framleis folk med sære meiningar. Somme av dei kan nærme seg konspirasjonstenking, til dømes om mobilstråling. Men det er ein balansegang: Vi skal ikkje avvise alle sære tankar som uinteressante. Mobilstråling skaper neppe ein katastrofe, men det er ikkje sikkert at det er heilt uproblematisk, seier Vindheim.

Sjølv har han moderert tankane sine om teknologi med åra.

– Å prøve å gå attende til sjølvbergingssamfunnet og avskaffe all avansert teknologi ville vere både ugjerleg og feil. Eg er glad for at vi har hjulet, elden – og til og med glad for mobiltelefonen.

I ettertid ser ikkje Vindheim på kollektiveksperimentet på Karlsøy i 70-åra som ein suksess.

– Vi trudde vi skulle bli sjølvberga med alt, men det var ikkje så lett. Vi hadde nok kjøt, fisk og poteter, men kaffi og sukker måtte kjøpast. Og det er vanskeleg å dyrke grønsaker i Troms. Det er ikkje enkelt å melde seg ut av samfunnet.

– Ein gong trudde du at endringa måtte starte i periferien. MDG er i dag eit utprega byparti?

– I 70-åra var eg oppteken av Gandhi, som meinte at ein måtte vinne fram på bygda først og vinne byane seinare. I dag har vi størst oppslutnad i byane, og valforskarane vil seie at det særleg er unge og høgt utdanna folk: latte og elsykkel og anywheres og alt det der. Men eg har tru på at vi skal få fram bodskapen vår på bygdene òg.

Ja til EU

Vindheim har òg endra syn på EU dei siste åra.

– I starten var MDG tett knytte til Nei til EU. Og eg har sjølv vore mot norsk medlemskap heilt sidan 1960-åra, men i dag er eg EU-tilhengar, og eg tippar at eit fleirtal i partiet er det same. Men vi kan ikkje ta standpunkt til det som parti, da ville det blitt borgarkrig, seier Vindheim.

– Acer-saka var vanskeleg og førte til ein del utmeldingar frå dei som var sterkt imot. Eg synest slett ikkje at alt som kjem frå Brussel, er bra. Men alle grøne parti i EU-landa er EU-tilhengarar, fordi dei ser at det gjev betre miljøpolitikk.

– EU kan nok vere nyttig for å drive gjennom miljøtiltak. Men det er ein teknokratisk politikk, langt frå grasrotaktivismen du kjem frå?

– Ja, og vi i MDG har problem med måten EU blir styrt på. Men vi ser det er lettare å få gjennom miljøtiltak via EU enn å få det gjennom i kvart einskilt land. Og dei grøne i EU-landa har som mål å få meir reell makt til EU-parlamentet.

I Noreg er det koalisjonar som er vegen til makt. Og for å auke si eiga kjøtvekt held MDG fast på at dei sjølve er blokkuavhengige.

– Men i praksis samarbeider de mykje meir mot venstre enn mot høgre?

– Sjølvsagt er det slik. Vi er jo eit radikalt parti. Vi har rett nok røter i populismen i 70-åra, der det var vanleg å hevde at Ap og Høgre var eitt feitt. Men i praksis gjer sosialpolitikk og økonomisk politikk at vi mykje oftare vil samarbeide med Ap. Samtidig vil vi ikkje kome i same situasjon som SV, som Ap kan ta for gjeve. Det gjev oss meir rom for å forhandle. Og somme stader samarbeider vi jo med Høgre.

Forsøket verdt

–?Om ein vil ha så store og raske endringar som MDG ønskjer, må det vel drivast gjennom frå toppen. I gamle dagar sa kommunistane rett ut at dei ville ha revolusjon?

–? Mange av dei tiltaka vi ønskjer, skulle eigentleg vore gjennomførte i går. Men i motsetnad til Extinction Rebellion, som nærmar seg tankar om eit grønt diktatur, satsar vi på demokratiet og arbeider for eit parlamentarisk fleirtal. Vi kan ikkje overlate styringa til dei mest kunnige, eit slags fagråd, slik Extinction Rebellion vil. Det finst vel folk i MDG som tenkjer i dei banar, men som parti held vi fast ved dei demokratiske verkemidla. Alternativa til representativt demokrati er ikkje særleg attraktive.

– Somme av tiltaka dykkar er populære. Mange vil ha betre luft i byane. Men eit redusert forbruk og lågare materiell levestandard – kor mange kan de få med på det?

– Det der er eit litt problematisk tema å snakke om. Ein kan sjølvsagt problematisere kva lågare levestandard eigentleg inneber. Men eg meiner vi kunne vore klarare på dette: Vi meiner at folk bør ha eit lågare materielt forbruk enn i dag.

Opphavleg heitte han berre Jan Bojer. Vindheim-namnet henta han frå eit av kollektiva på Karlsøy, og namnet kan lesast som ei påminning om den utopiske sida hans: I norrøn mytologi var Vindheim ei verd som var leveleg etter ragnarok.

Sjølv er han verken utopist eller apokalyptikar i dag. Men han er heller ikkje av dei som insisterer på å seie: «Vi må vere optimistar.»

– I mørke stunder hender det eg tenkjer: «Heldigvis er eg ikkje her lenger når krisa slår til for fullt», seier Vindheim.

– Eg er glad for at MDG i dag har mange medlemer eg ikkje er samd med. Om vi skal kunne reversere nokre av skadane, bremse oppvarminga og øydelegginga av det biologiske mangfaldet, må vi ha eit breitt parti. Eg er slett ikkje sikker på at vi kjem til å lukkast. Men det er steike meg forsøket verdt.