Jon Hustad

jon@dagogtid.no

I mars 2019 vart 737 Max-fly laga av Boeing sette på bakken verda over etter fleire ulukker. Norwegian hadde alt fleire slike fly og hadde tinga mange fleire i framtida. Denne veka varsla Norwegian at dei vil ut av dei framtidige kjøpa, og at dei går til rettssak mot Boeing for å koma seg ut av kontraktane om nye fly. Og det samstundes som dei vil ha pengar av di dei ikkje har kunne nytta Max-flya på over eit år.

Frode Steen er professor ved Handelshøgskulen i Bergen og har arbeidd mykje med konkurransestoda i flymarknaden.

– Handlar ikkje dette om at Norwegian vil ut av flykjøpet på grunn av marknadssituasjonen?

– Vi må tru at flyet vert trygt når det igjen vert lovleg å nytta. Men på grunn av koronakrisa er vi ikkje i ein normalsituasjon, og det er få som trur at vi i ei overskodeleg framtid skal attende til normalsituasjonen. Dimed seier flyselskap opp folk, og då har dei ikkje bruk for flya dei har tinga, eller for den del flya dei har ståande på bakken.

– Men Norwegian vil ut av avtalen sjølv om flya vert trygge?

– Ja, Norwegian er særmerkt. Dei har hatt ein svær vekst og vil taka ned kapasiteten. Alt før koronakrisa hadde dei byrja å redusera veksten. Dei såg at dei var spreidde for tynt utover og ville laga eit meir konsentrert selskap. Men i og med koronaen skal dei no verta eit mykje mindre selskap. Då vegrar dei seg for å kjøpa Max-flya. Dei gjer dei i hovudsak av to konkrete grunnar: Max-flya er store fly, og det kan vera at folk, i det minste til å byrja med, vil vegra seg for å gå om bord i flya.

– Det er vel innlysande for Boeing at Norwegian vil ut på grunn av koronaen. Gjev ikkje dette Boeing gode kort på handa?

– Det som er klart, er at Boeing skuldar ei rekkje selskap, inkludert Norwegian, pengar av di flya måtte på bakken. Der har flyselskapa ein god posisjon. Men no vil dei i tillegg ut av avtalar om framtidige kjøpa, og der har Boeing ein betre posisjon. Det kan vera at Norwegian må gje litt, men dei har rett på pengar. Dimed er dette ei forhandlingssak, der båe partar har noko å tapa. Det er ikkje opplagt for meg kva resultatet vert. Enkelte flyselskap har alt fått pengar, andre har fått kompensasjon gjennom rabattar og anna. Men om du vil bryta ein avtale i framtida, må du betala noko for det.

– Men Norwegian vil sjølvsagt ha pengar så fort som råd er?

– Ja, og Boeing vil helst gje rabattar i framtida. Men kva er framtida? Kva tid kjem vi attende til normalsituasjonen? Alt no sit flyselskapa med flya dei ikkje treng, og då vil dei i alle høve ikkje ha endå fleire fly. Når det er sagt, kjenner eg meg heilt trygg på at kontraktane mellom flyselskapa har «Kva om du bryt avtalen»-klausular.

– Men likevel går no Norwegian til sak?

– Ja, men det er ikkje unormalt i slike tingingar. Det kan vera at dei ikkje finn ei minneleg løysing. Då er det neste steget å gå til sak eller i det minste varsla om at ein vil gå til sak.

– I USA er det lett å gå konkurs eller i det minste få avskriva gjeld. Er det ikkje ein fare for at Norwegian tapar alt dersom dette dreg ut?

– Ja, tid er pengar. Men igjen: for flyselskapa er det slik at anten dei får nye fly eller ikkje, er det alt no stor overkapasitet. Dei treng ikkje fleire Max-fly. Konkurs? Vel, Boeing har tent pengar som gras i fortida. Så nei, eg trur ikkje Boeing går konkurs, men i USA kan du koma deg inn under såkalla Chapter 11, der du, om du er i ein vanskeleg situasjon og har stor skuld, kan få redusert gjeld utan å gå konkurs. Men då skal du overtyda ein domar om at det verkeleg er gale. Ein viss risiko for Chapter 11 er til stades, men eg trur ikkje han er stor.

– Men berre for å slå det fast: Norwegian har rett til pengar av di Max-flya dei alt har, har stått på bakken så lenge?

– Jau, men koronaen har gjort alt så mykje vanskelegare. Eg veit ingenting om kontraktane og jusen her. Men lat oss seia at Max-flya hadde verka. Då hadde dei likevel stått på bakken på grunn av covid-19. Då kan Boeing seia noko slikt: «Du seier du vil ha pengar av di du ikkje kan nytta flya av di dei for tida ikkje er lovlege. Men faktum er at du i alle høve ikkje kunne ha nytta flya av di så få flyg no.» Slik stoda er no og ei tid framover, er det på ingen måte opplagt at ein tapar på å ha Max-fly i flåten. Ja, flyselskapa tapar store pengar, men det hadde dei gjort i alle høve, Max eller ikkje. Dette fører til nye alternative scenario. Eg skal ikkje spå korleis dette går, men diskusjonane har vorte mykje vanskelegare.