Viktigare å spreie kunnskap om autisme enn å leite etter årsaker
Illlustrasjon: / NTB
Les også
Debatten om den eksplosive auken av autisme i Noreg held fortsatt fram.
Foto: Adobestock.com
Ikkje ein epidemi
Les også
Ei anna historie
Les også
Skjermbruk og autismeøkning
Les også
Illustrasjon: Shutterstock / NTB
Man er født autist
Les også
Illustrasjon: Shutterstock. / NTB
Ordskifte: Hva skyldes økningen av nevroutviklingsforstyrrelser?
Les også
På tide med eit paradigmeskifte?
Les også
Datateknologi som nettbrett blir ofte framheva som eit nyttig hjelpemiddel for barn med autisme. Men kan skjermbruk i dei første leveåra òg medverke til at barn kan utvikle autisme?
Illustrasjon: Shutterstock / NTB
Autismeforsking utan svar
Les også
Den merkelege samanhengen mellom migrasjon og autisme
Les også
Ingen alarm frå forskingsfronten
Les også
Illustrasjon: Shutterstock / NTB
Autismebølgja som ingen forstår
Les også
Debatten om den eksplosive auken av autisme i Noreg held fortsatt fram.
Foto: Adobestock.com
Ikkje ein epidemi
Les også
Ei anna historie
Les også
Skjermbruk og autismeøkning
Les også
Illustrasjon: Shutterstock / NTB
Man er født autist
Les også
Illustrasjon: Shutterstock. / NTB
Ordskifte: Hva skyldes økningen av nevroutviklingsforstyrrelser?
Les også
På tide med eit paradigmeskifte?
Les også
Datateknologi som nettbrett blir ofte framheva som eit nyttig hjelpemiddel for barn med autisme. Men kan skjermbruk i dei første leveåra òg medverke til at barn kan utvikle autisme?
Illustrasjon: Shutterstock / NTB
Autismeforsking utan svar
Les også
Den merkelege samanhengen mellom migrasjon og autisme
Les også
Ingen alarm frå forskingsfronten
Les også
Illustrasjon: Shutterstock / NTB
Autismebølgja som ingen forstår
Ønskjer du å delta i debatten? Då kan du sende innlegget ditt til ordskifte@dagogtid.no
Autisme
18-åringen slår hovudtelefonane i sofaramma og stirar ned i golvet. Verjemålsansvarleg hos Statsforvaltaren ønskjer velkommen. Ansiktet til guten trekker seg saman, armane fektar, som om han dyttar bort noko, og han skyt deretter handa framover med peikefingeren ut i ein spiddande rørsle. «Call to John!», seier han truande. «Call to John!» Han er i verda si. Han er T-1000 i filmen «Terminator». Her er han når han er ukomfortabel. Ei verd det er vanskeleg å kome ut av. Slik har mange møte med støtteapparatet opp gjennom åra byrja.
I artikkelen «Autismebølgja som ingen forstår» (Dag og tid 1. desember) er Per Anders Todal på leit etter årsaker til at talet på autistiske barn er firedobla på eit tiår. Dette blir framstilt som eit samfunnsproblem, men i liten grad problematisert frå perspektivet til autistiske personar.
Typiske kjenneteikn for autisme er mangelfull språkutvikling, vanskar med sosialt samspel, avgrensa interessefelt og repeterande og lite fleksibel åtferd. Det kan i tillegg vere utfordrande å skape felles merksemd, fordi mange ikkje bruker blikk eller gestar. Nokre er kjenslevare for lyd og lys og kan få sterke kjensleutbrot. Autistiske personar blir misforståtte i kommunikasjon, dei opplever utestenging, og sjølvmordsstatistikken er høg.
Som mor til 18-åringen har eg vore i mange møte med skule, kommune og helsepersonell, men aldri opplevd at det blir lagt til rette for kommunikasjon. Gitt at kriteriet for autisme er vanskar med kommunikasjon, er dette eit paradoks. I slike møte får han mange spørsmål, og språket kan vere abstrakt. Han blir sosialisert inn i samfunnslivet, mottar informasjon om rettane sine og blir gjeve ei tilsynelatande moglegheit til å delta. Samtidig blir alt han seier og gjer, brukt som grunnlag for avgjerder av til dels stor betyding for livet hans. For å få innflytelse i slike møte, treng han at møteleiar skreddarsyr kommunikasjonen.
FN-konvensjonen om rettane til menneske med nedsett funksjonsevne skal sikre at 18-åringen min får eit sjølvstendig liv og kan delta fullt ut på alle område i livet. Han har krav på relevant informasjon og kommunikasjon: «språk, teksting, punktskrift, taktil kommunikasjon, storskrift, tilgjengelige multimedia, lyd, lettlest språk, opplesing, alternative og supplerende kommunikasjonsformer». Men kva inneber det eigentleg å bruke «taktil kommunikasjon» i samspel med ein autistisk person? Kva slags kompetanse treng Statsforvaltaren når 18-åringen kjem på besøk og begynner møtet i rolla som T-1000? Korleis forklare ord som «verjemål» og «forvaltning av gjeld»?
Autismeforskinga har til no handla om å sjå autistiske personar i isolasjon frå omgjevnadene og identifisere symptom og årsaker til autisme. No treng vi å forske på samspel mellom autistiske og ikkje autistiske personar. Det vil gje eit større medvit om kva som hemmar og fremjar god kommunikasjon, som for eksempel når ein 18-åring for første gang skal møte statsforvaltaren. I internasjonale samanhengar er videobaserte intervensjonar anvende i opplæring av profesjonsutøvarar (blant anna lærarar) med god effekt. Det er framtida også i Noreg.
Skular og offentlege instansar bør knytte seg til autismeforskarar og pedagogar for å utvikle ressursar for samtalestøtte. Det kan vere møteagendaer, lettlesne skjema og tekstar i teikneserieformat og andre typar visuell kommunikasjon. Då kan den autistiske personen bli møtt på eigne premissar og få moglegheit til reell kontroll over eige liv.
For som 18-åringen seier det: «Kommunikasjon er ein evig veg som ikkje stoppar. Og så kjem det ein vegg, og då må vi flytte den før vi går vidare.»
For å gjere livet betre for autistiske personar, må samfunnet legge til rette for autismevennleg kommunikasjon, ikkje leite etter årsaker til at dei finst.
Karianne Skovholt er professor og samtaleforskar ved Universitetet i Søraust-Noreg, og mor til ein autistisk 18-åring. Henrik Lund Skovholt er elev ved Greveskogen vidaregåande skule.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Ønskjer du å delta i debatten? Då kan du sende innlegget ditt til ordskifte@dagogtid.no
Autisme
18-åringen slår hovudtelefonane i sofaramma og stirar ned i golvet. Verjemålsansvarleg hos Statsforvaltaren ønskjer velkommen. Ansiktet til guten trekker seg saman, armane fektar, som om han dyttar bort noko, og han skyt deretter handa framover med peikefingeren ut i ein spiddande rørsle. «Call to John!», seier han truande. «Call to John!» Han er i verda si. Han er T-1000 i filmen «Terminator». Her er han når han er ukomfortabel. Ei verd det er vanskeleg å kome ut av. Slik har mange møte med støtteapparatet opp gjennom åra byrja.
I artikkelen «Autismebølgja som ingen forstår» (Dag og tid 1. desember) er Per Anders Todal på leit etter årsaker til at talet på autistiske barn er firedobla på eit tiår. Dette blir framstilt som eit samfunnsproblem, men i liten grad problematisert frå perspektivet til autistiske personar.
Typiske kjenneteikn for autisme er mangelfull språkutvikling, vanskar med sosialt samspel, avgrensa interessefelt og repeterande og lite fleksibel åtferd. Det kan i tillegg vere utfordrande å skape felles merksemd, fordi mange ikkje bruker blikk eller gestar. Nokre er kjenslevare for lyd og lys og kan få sterke kjensleutbrot. Autistiske personar blir misforståtte i kommunikasjon, dei opplever utestenging, og sjølvmordsstatistikken er høg.
Som mor til 18-åringen har eg vore i mange møte med skule, kommune og helsepersonell, men aldri opplevd at det blir lagt til rette for kommunikasjon. Gitt at kriteriet for autisme er vanskar med kommunikasjon, er dette eit paradoks. I slike møte får han mange spørsmål, og språket kan vere abstrakt. Han blir sosialisert inn i samfunnslivet, mottar informasjon om rettane sine og blir gjeve ei tilsynelatande moglegheit til å delta. Samtidig blir alt han seier og gjer, brukt som grunnlag for avgjerder av til dels stor betyding for livet hans. For å få innflytelse i slike møte, treng han at møteleiar skreddarsyr kommunikasjonen.
FN-konvensjonen om rettane til menneske med nedsett funksjonsevne skal sikre at 18-åringen min får eit sjølvstendig liv og kan delta fullt ut på alle område i livet. Han har krav på relevant informasjon og kommunikasjon: «språk, teksting, punktskrift, taktil kommunikasjon, storskrift, tilgjengelige multimedia, lyd, lettlest språk, opplesing, alternative og supplerende kommunikasjonsformer». Men kva inneber det eigentleg å bruke «taktil kommunikasjon» i samspel med ein autistisk person? Kva slags kompetanse treng Statsforvaltaren når 18-åringen kjem på besøk og begynner møtet i rolla som T-1000? Korleis forklare ord som «verjemål» og «forvaltning av gjeld»?
Autismeforskinga har til no handla om å sjå autistiske personar i isolasjon frå omgjevnadene og identifisere symptom og årsaker til autisme. No treng vi å forske på samspel mellom autistiske og ikkje autistiske personar. Det vil gje eit større medvit om kva som hemmar og fremjar god kommunikasjon, som for eksempel når ein 18-åring for første gang skal møte statsforvaltaren. I internasjonale samanhengar er videobaserte intervensjonar anvende i opplæring av profesjonsutøvarar (blant anna lærarar) med god effekt. Det er framtida også i Noreg.
Skular og offentlege instansar bør knytte seg til autismeforskarar og pedagogar for å utvikle ressursar for samtalestøtte. Det kan vere møteagendaer, lettlesne skjema og tekstar i teikneserieformat og andre typar visuell kommunikasjon. Då kan den autistiske personen bli møtt på eigne premissar og få moglegheit til reell kontroll over eige liv.
For som 18-åringen seier det: «Kommunikasjon er ein evig veg som ikkje stoppar. Og så kjem det ein vegg, og då må vi flytte den før vi går vidare.»
For å gjere livet betre for autistiske personar, må samfunnet legge til rette for autismevennleg kommunikasjon, ikkje leite etter årsaker til at dei finst.
Karianne Skovholt er professor og samtaleforskar ved Universitetet i Søraust-Noreg, og mor til ein autistisk 18-åring. Henrik Lund Skovholt er elev ved Greveskogen vidaregåande skule.
Les også
Debatten om den eksplosive auken av autisme i Noreg held fortsatt fram.
Foto: Adobestock.com
Ikkje ein epidemi
Les også
Ei anna historie
Les også
Skjermbruk og autismeøkning
Les også
Illustrasjon: Shutterstock / NTB
Man er født autist
Les også
Illustrasjon: Shutterstock. / NTB
Ordskifte: Hva skyldes økningen av nevroutviklingsforstyrrelser?
Fleire artiklar
Skodespelar Svein Tindberg flettar saman eigne barndomserfaringar med 4000 år gamle forteljingar frå Bibelen.
Foto: Marcel Leliënhof
Høgaktuelle forteljingar frå Midtausten
Trur vi Bibelen er ei utdatert bok, tek vi feil. Svein Tindberg syner korleis gamle jødisk-kristne soger talar til vår eksistens no når bombene fell mellom folkeslag.
Foto: Dag Aanderaa
Pyntesjuke og luksuslov
Christian Kvart ville styre pynten, krydderet og konfekten.
Miridae, ei bladtege med oval form.
Foto: via Wikimedia Commons
Levande innsikt om døyande insekt
Ein optimistisk tone råder i ei tettpakka faktabok om dystre utsikter for insekta.
Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.
Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB
Pengegaloppen i ferjetoppen
Det står ei Norled-ferje her og ei Torghatten-ferje der – innstilte. Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.
Yrka med det høgste sjukefråværet er kvinnedominerte med relasjonelt arbeid og høge emosjonelle krav, skriv Lill Sverresdatter Larsen.
Foto: Gorm Kallestad / NTB
Langvarig overbelastning gir rekordhøyt sykefravær
«Vi har lenge drevet en dugnad for å holde skuta flytende.»