JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ordskifte

Viktigare å spreie kunnskap om autisme enn å leite etter årsaker

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen

Illlustrasjon: / NTB

Illlustrasjon: / NTB

4068
20231208
4068
20231208

Ønskjer du å delta i debatten? Då kan du sende innlegget ditt til ordskifte@dagogtid.no

Autisme

18-åringen slår hovudtelefonane i sofaramma og stirar ned i golvet. Verjemålsansvarleg hos Statsforvaltaren ønskjer velkommen. Ansiktet til guten trekker seg saman, armane fektar, som om han dyttar bort noko, og han skyt deretter handa framover med peikefingeren ut i ein spiddande rørsle. «Call to John!», seier han truande. «Call to John!» Han er i verda si. Han er T-1000 i filmen «Terminator». Her er han når han er ukomfortabel. Ei verd det er vanskeleg å kome ut av. Slik har mange møte med støtteapparatet opp gjennom åra byrja.

I artikkelen «Autismebølgja som ingen forstår» (Dag og tid 1. desember) er Per Anders Todal på leit etter årsaker til at talet på autistiske barn er firedobla på eit tiår. Dette blir framstilt som eit samfunnsproblem, men i liten grad problematisert frå perspektivet til autistiske personar.

Typiske kjenneteikn for autisme er mangelfull språkutvikling, vanskar med sosialt samspel, avgrensa interessefelt og repeterande og lite fleksibel åtferd. Det kan i tillegg vere utfordrande å skape felles merksemd, fordi mange ikkje bruker blikk eller gestar. Nokre er kjenslevare for lyd og lys og kan få sterke kjensleutbrot. Autistiske personar blir misforståtte i kommunikasjon, dei opplever utestenging, og sjølvmordsstatistikken er høg.

Som mor til 18-åringen har eg vore i mange møte med skule, kommune og helsepersonell, men aldri opplevd at det blir lagt til rette for kommunikasjon. Gitt at kriteriet for autisme er vanskar med kommunikasjon, er dette eit paradoks. I slike møte får han mange spørsmål, og språket kan vere abstrakt. Han blir sosialisert inn i samfunnslivet, mottar informasjon om rettane sine og blir gjeve ei tilsynelatande moglegheit til å delta. Samtidig blir alt han seier og gjer, brukt som grunnlag for avgjerder av til dels stor betyding for livet hans. For å få innflytelse i slike møte, treng han at møteleiar skreddarsyr kommunikasjonen.

FN-konvensjonen om rettane til menneske med nedsett funksjonsevne skal sikre at 18-åringen min får eit sjølvstendig liv og kan delta fullt ut på alle område i livet. Han har krav på relevant informasjon og kommunikasjon: «språk, teksting, punktskrift, taktil kommunikasjon, storskrift, tilgjengelige multimedia, lyd, lettlest språk, opplesing, alternative og supplerende kommunikasjonsformer». Men kva inneber det eigentleg å bruke «taktil kommunikasjon» i samspel med ein autistisk person? Kva slags kompetanse treng Statsforvaltaren når 18-åringen kjem på besøk og begynner møtet i rolla som T-1000? Korleis forklare ord som «verjemål» og «forvaltning av gjeld»?

Autismeforskinga har til no handla om å sjå autistiske personar i isolasjon frå omgjevnadene og identifisere symptom og årsaker til autisme. No treng vi å forske på samspel mellom autistiske og ikkje autistiske personar. Det vil gje eit større medvit om kva som hemmar og fremjar god kommunikasjon, som for eksempel når ein 18-åring for første gang skal møte statsforvaltaren. I internasjonale samanhengar er videobaserte intervensjonar anvende i opplæring av profesjonsutøvarar (blant anna lærarar) med god effekt. Det er framtida også i Noreg.

Skular og offentlege instansar bør knytte seg til autismeforskarar og pedagogar for å utvikle ressursar for samtalestøtte. Det kan vere møteagendaer, lettlesne skjema og tekstar i teikneserieformat og andre typar visuell kommunikasjon. Då kan den autistiske personen bli møtt på eigne premissar og få moglegheit til reell kontroll over eige liv.

For som 18-åringen seier det: «Kommunikasjon er ein evig veg som ikkje stoppar. Og så kjem det ein vegg, og då må vi flytte den før vi går vidare.»

For å gjere livet betre for autistiske personar, må samfunnet legge til rette for autismevennleg kommunikasjon, ikkje leite etter årsaker til at dei finst.

Karianne Skovholt er professor og samtaleforskar ved Universitetet i Søraust-Noreg, og mor til ein autistisk 18-åring. Henrik Lund Skovholt er elev ved Greveskogen vidaregåande skule.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Ønskjer du å delta i debatten? Då kan du sende innlegget ditt til ordskifte@dagogtid.no

Autisme

18-åringen slår hovudtelefonane i sofaramma og stirar ned i golvet. Verjemålsansvarleg hos Statsforvaltaren ønskjer velkommen. Ansiktet til guten trekker seg saman, armane fektar, som om han dyttar bort noko, og han skyt deretter handa framover med peikefingeren ut i ein spiddande rørsle. «Call to John!», seier han truande. «Call to John!» Han er i verda si. Han er T-1000 i filmen «Terminator». Her er han når han er ukomfortabel. Ei verd det er vanskeleg å kome ut av. Slik har mange møte med støtteapparatet opp gjennom åra byrja.

I artikkelen «Autismebølgja som ingen forstår» (Dag og tid 1. desember) er Per Anders Todal på leit etter årsaker til at talet på autistiske barn er firedobla på eit tiår. Dette blir framstilt som eit samfunnsproblem, men i liten grad problematisert frå perspektivet til autistiske personar.

Typiske kjenneteikn for autisme er mangelfull språkutvikling, vanskar med sosialt samspel, avgrensa interessefelt og repeterande og lite fleksibel åtferd. Det kan i tillegg vere utfordrande å skape felles merksemd, fordi mange ikkje bruker blikk eller gestar. Nokre er kjenslevare for lyd og lys og kan få sterke kjensleutbrot. Autistiske personar blir misforståtte i kommunikasjon, dei opplever utestenging, og sjølvmordsstatistikken er høg.

Som mor til 18-åringen har eg vore i mange møte med skule, kommune og helsepersonell, men aldri opplevd at det blir lagt til rette for kommunikasjon. Gitt at kriteriet for autisme er vanskar med kommunikasjon, er dette eit paradoks. I slike møte får han mange spørsmål, og språket kan vere abstrakt. Han blir sosialisert inn i samfunnslivet, mottar informasjon om rettane sine og blir gjeve ei tilsynelatande moglegheit til å delta. Samtidig blir alt han seier og gjer, brukt som grunnlag for avgjerder av til dels stor betyding for livet hans. For å få innflytelse i slike møte, treng han at møteleiar skreddarsyr kommunikasjonen.

FN-konvensjonen om rettane til menneske med nedsett funksjonsevne skal sikre at 18-åringen min får eit sjølvstendig liv og kan delta fullt ut på alle område i livet. Han har krav på relevant informasjon og kommunikasjon: «språk, teksting, punktskrift, taktil kommunikasjon, storskrift, tilgjengelige multimedia, lyd, lettlest språk, opplesing, alternative og supplerende kommunikasjonsformer». Men kva inneber det eigentleg å bruke «taktil kommunikasjon» i samspel med ein autistisk person? Kva slags kompetanse treng Statsforvaltaren når 18-åringen kjem på besøk og begynner møtet i rolla som T-1000? Korleis forklare ord som «verjemål» og «forvaltning av gjeld»?

Autismeforskinga har til no handla om å sjå autistiske personar i isolasjon frå omgjevnadene og identifisere symptom og årsaker til autisme. No treng vi å forske på samspel mellom autistiske og ikkje autistiske personar. Det vil gje eit større medvit om kva som hemmar og fremjar god kommunikasjon, som for eksempel når ein 18-åring for første gang skal møte statsforvaltaren. I internasjonale samanhengar er videobaserte intervensjonar anvende i opplæring av profesjonsutøvarar (blant anna lærarar) med god effekt. Det er framtida også i Noreg.

Skular og offentlege instansar bør knytte seg til autismeforskarar og pedagogar for å utvikle ressursar for samtalestøtte. Det kan vere møteagendaer, lettlesne skjema og tekstar i teikneserieformat og andre typar visuell kommunikasjon. Då kan den autistiske personen bli møtt på eigne premissar og få moglegheit til reell kontroll over eige liv.

For som 18-åringen seier det: «Kommunikasjon er ein evig veg som ikkje stoppar. Og så kjem det ein vegg, og då må vi flytte den før vi går vidare.»

For å gjere livet betre for autistiske personar, må samfunnet legge til rette for autismevennleg kommunikasjon, ikkje leite etter årsaker til at dei finst.

Karianne Skovholt er professor og samtaleforskar ved Universitetet i Søraust-Noreg, og mor til ein autistisk 18-åring. Henrik Lund Skovholt er elev ved Greveskogen vidaregåande skule.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ingeborg Arvola har fått fleire prisar for forfattarskapen sin.

Ingeborg Arvola har fått fleire prisar for forfattarskapen sin.

Foto: Fartein Rudjord / Norla

BokMeldingar

Heitt begjær ved islagt hav

Ingeborg Arvola held fram med soga om kvensk liv på 1800-talet.

Hilde Vesaas
Ingeborg Arvola har fått fleire prisar for forfattarskapen sin.

Ingeborg Arvola har fått fleire prisar for forfattarskapen sin.

Foto: Fartein Rudjord / Norla

BokMeldingar

Heitt begjær ved islagt hav

Ingeborg Arvola held fram med soga om kvensk liv på 1800-talet.

Hilde Vesaas
Skodespelar Svein Tindberg flettar saman eigne barndomserfaringar med 4000 år gamle forteljingar frå Bibelen.

Skodespelar Svein Tindberg flettar saman eigne barndomserfaringar med 4000 år gamle forteljingar frå Bibelen.

Foto: Marcel Leliënhof

TeaterMeldingar
KristinAalen

Høgaktuelle forteljingar frå Midtausten

Trur vi Bibelen er ei utdatert bok, tek vi feil. Svein Tindberg syner korleis gamle jødisk-kristne soger talar til vår eksistens no når bombene fell mellom folkeslag.

Foto: Dag Aanderaa

Ordskifte
DagAanderaa

Pyntesjuke og luksuslov

Christian Kvart ville styre pynten, krydderet og konfekten.

Miridae, ei bladtege med oval form.

Miridae, ei bladtege med oval form.

Foto: via Wikimedia Commons

BokMeldingar
Per Roger Sandvik

Levande innsikt om døyande insekt

Ein optimistisk tone råder i ei tettpakka faktabok om dystre utsikter for insekta.

Aasen-tunet opna i 2000.

Aasen-tunet opna i 2000.

Foto: Sverre Fehn / Aasen-tunet

Ordskifte

Spor av tid i arkitekturen

«Arkitekturopprøret vil gjerne støype fast i ubehandla betong forståinga av kva god arkitektur er.»

Ottar Grepstad
Aasen-tunet opna i 2000.

Aasen-tunet opna i 2000.

Foto: Sverre Fehn / Aasen-tunet

Ordskifte

Spor av tid i arkitekturen

«Arkitekturopprøret vil gjerne støype fast i ubehandla betong forståinga av kva god arkitektur er.»

Ottar Grepstad

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis