Samfunn
Kva tener vi på sjeldne jordartar?
Boreprøvar frå Fensfeltet i Telemark som kan innehalde den største førekomsten av sjeldne jordartar i Europa.
Foto: Rare Earths Norway / NTB
Tollkrigen mellom USA og Kina har ført til ny merksemd om såkalla sjeldne jordarter – også her i Noreg. Her til lands handlar diskusjonen særleg om Fensfeltet i Telemark, som skal innehalde 8,8 millionar tonn. Slike funn blir av og til omtalte som «den nye olja». Men det er slett ikkje sikkert at dette vil bli ei inntekt for Noreg dei neste tiåra.
Produksjonsprosessen er nemleg komplisert og langdryg, og ein treng mykje spesialkompetanse for å framvinne stoffa. Sjeldne jordarter er korkje sjeldne eller jord. Eigentleg er det 17 grunnstoff i det periodiske systemet. Namnet har dei fått fordi dei sjeldan finst i høge konsentrasjonar og liknar på jord tidleg i framvinningsprosessen. Malmen ein utvinn jordarter frå, finst i overflod, også i Vesten.
Det vanskelege punktet er framvinninga. Produksjonsprosessen frå reservar i berggrunnen til ferdig raffinerte grunnstoff er ikkje like rett fram som ein kan få inntrykk av i norske aviser. For å nytte stoffa i den grad det er mogleg å nytte dei innan dei mest høgteknologiske bruksfelta, som romfart, flyindustri og dataprosessorar, må stoffa bli raffinerte til 99,9 prosent reinleik. I dag er det berre eitt land som klarer å gjere det i stort monn: Kina.
Grunnen er at produksjonen er svært krevjande. Det trengst uhorvelege mengder vatn, og under framvinninga må ein nytte livsfarlege kjemikaliar. Dette krev omfattande tiltak for å trygge dei tilsette, og ei rekke fagfolk med høg utdanning innan metallurgi, kjemi. Framvinninga fører òg med seg forureining, og ho er kostbar. Samla sett krev dette enorme investeringar i både materiell og personell. Drifta er òg kostbar.
I dag finst det få private produsentar som er viljuge til å satse på eit slik prosjekt. Isolert sett er ikkje drifta lønnsam, men den kinesiske staten kan likevel ta seg råd til å bruke skattepengar på eit tiltak som samla sett fremjar nasjonale produksjons- og handelsomsyn.
Kina har òg eit stort forsprang: Dei har vunne ut jordartene i 20 år, og det blir forska på framvinning ved ei rekke universitet. Skulle Europa eller USA satse på fullskala raffinering av sjeldne jordarter til 99,9 prosent reinleik, slik som Kina, må vi spørje oss kor vi skal hente kompetansen og teknologiane frå. Truleg vil det ta minst eit tiår berre å planlegge framvinninga. Det same gjeld dei som skal jobbe i industrien – kven skal lære dei opp? Kina vil truleg ikkje gi sin eigen kompetanse vidare, men forsvare monopolet sitt. Kina har for tida forbod mot eksport av alle sider ved teknologien.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
