USA

Torbjørn L. Knutsen

Kvifor røystar så mange amerikanarar på Trump? Eg freista ei forklaring i denne avisa den 22. mars. Øivind Østberg likar ikkje forklaring mi og avfeiar ho som woke (Dag og Tid 12. april). Eg stussar over denne skuldinga, for tyder ikkje dette at eg er ovleg opptatt av rasisme, sexisme og annan krenkande identitetspolitikk?

La meg fyrst seie at eg skreiv denne kommentaren om Trump fordi eg er lite nøgd med dei vanlege forklaringane på Trump sin popularitet – dette at tilhengjarane hans er uvitande, og at dei let seg lure av ein type propaganda som nazistane brukte i si tid. Så eg gjorde eit forsøk på å forklare Trumps popularitet utan å nemna veljaranes dumskap eller mellomkrigstidas Tyskland. Eg freista ei alternativ forklaring som var forankra i USA sjølv: Trump er populær fordi han koplar seg på ein autoritær politisk understraum som går langt tilbake i USAs historie.

Øivind Østberg likar ikkje dette. Han likar ikkje ideen om at amerikansk politikk kan skildrast som ei slags pendling mellom ideal om likskap og fridom på den eine sida og autoritær praksis på den andre. Og han likar slett ikkje at eg ser på Trump som ein reaksjonær arvtakar av ein gamal autoritær praksis.

Men slik eg las Østberg, så er han og eg samde i ein sentral påstand: at Trump sin appell er eit teikn på frustrasjon. At amerikanske veljarar flokkar seg kring Trump fordi han skildrar det amerikanske samfunnet på ein måte dei kjenner att. Og fordi han lovar å gjere noko med det. Østberg skriv at amerikanske veljarar er frustrerte over mellom anna sterkt aukande kriminalitet, inflasjon og ukontrollert innvandring. Dette er eg samd i.

Men når Østberg gjev Biden skulda for alt dette, så er eg usamd. For det første så auka kriminaliteten merkbart under Trump, medan han fall under Biden. For det andre så var inflasjonen på veg opp under covid-pandemien, skaut i veret i 2021 og har falle sidan. For det tredje overdriv Østberg makta til staten og presidenten – slik Trump sjølv gjer. Korkje Trump eller Biden har i røynda full kontroll på auke og fall i inflasjon eller kriminalitet. Årsakene er samansette og ligg ofte utanfor USA sjølv. Alle vestlege land balar med dei same problema til same tid og i om lag same monn. Dette er òg openbert når det gjeld innvandring og identitetspolitikk.

Men den største skilnaden mellom Østberg og meg er at han er opptatt av hudfarge, medan eg er mest opptatt av politisk økonomi.

Eg må tilstå at her kunne eg nok ha vore tydelegare i kommentaren min, så eg vil presisere poenget mitt om pendlinga mellom progressive ideal og autoritær praksis i amerikansk politikk:

USAs progressive ideal om fridom og likskap – som vart uttrykt i sjølvstendeerklæringa i 1776 – var formulert i eit samfunn som i praksis var prega av ulikskap og ufridom. Slaveriet i sørstatane var eit ekstremt døme på dette. Østberg siterer meg rett når han skriv at i tida etter sjølvstendeerklæringa var det «lenge berre formuande kvite menn som hadde tilgang til fridom, røysterett og politisk aktivisme». Men så fester han seg ved «kvite menn», medan eg er meir opptatt av at dei er rike.

Når eg skriv at dei som mangla fridom og røysterett, vart politiske aktivistar som kjempa for rettane sine, så let han til å tru at eg meiner at aktivistane var ikkje-kvite. Men det er ei dryg forenkling. Når eg skriv at aktivistane brukte staten – at dei la press på både den lovgjevande og den utøvande makta, og at dei, framfor noko anna, brukte det amerikanske rettssystemet for å få rettslege avgjerder om likskap og rett forankra i lov – då tolkar Østberg meg slik at eg trur aktivistane var ikkje-kvite. Men det trur eg ikkje.

Rett nok organiserte dei svarte seg i politiske organisasjonar som NAACP og andre borgarrettsorganisasjonar etter kvart, men dei som sat i Kongressen og laga lovane, var kvite, dei som sat i Det kvite (!) huset og i rettsapparatet, var kvite.

Poenget mitt gjeld ikkje hudfargen til aktivistane. Poenget mitt gjeld formuen til dei som stritta imot. Dei som organiserte opposisjon mot progressive reformer, var kvite rikingar – godt hjelpte av evangeliske kyrkjeleiarar. Dei ville behalda det gamle, autoritære systemet som hadde gjort dei rike på pengar og innverknad. Dei ville tilbake til gamle dagar, då samfunnet var meir lagdelt. Då alle kjende sin plass. Nett slik som Trump vil no.

Trump gjev Biden-administrasjonen og «den djupe staten» skulda for kriminalitet, inflasjon, ukontrollert innvandring og ei rekke andre elende i USA. Desse skuldingane vekker begeistring hjå frustrerte medlemmar av det som Seymour Martin Lipset for godt over 60 år sidan kalla «den autoritære arbeidarklassen».

Torbjørn L. Knutsen er professor i statsvitskap ved Norges teknisk-naturvitskaplege universitet i Trondheim og fast skribent i Dag og Tid.