Ei britisk bragd
Frå ein protestaksjon utanfor St. Thomas Hospital i London i 2016.
Foto: Frank Augstein / TT / NTB scanpix
Helsevesen
Engelskmennene er stolte av det offentlege helsevesenet sitt. I ei gallupundersøking for ikkje lenge sidan svarte to tredelar av dei spurde at dei såg på The National Health Service (NHS) som landets største bragd. Ein laurdag for fire–fem veker sidan marsjerte tusenvis av engelskmenn gjennom gatene i London for å feire 70-årsdagen til landets nasjonale helseteneste med krav om meir pengar til denne institusjonen.
NHS vart innført i England av Clement Attlees Labour-regjering 4. juli 1948 med helseminister Aneurin Bevan som arkitekt – eit ikkje lite modig prosjekt etter ein verdskrig som hadde utarma landet. Behandling skulle nå avgjerast etter medisinske behov, ikkje etter betalingsevne. Til da hadde fattige halde seg unna helsevesenet sidan dei ikkje kunne betale.
Mangt har endra seg gjennom desse 70 åra. Folketalet i England har vakse frå 50 millionar i 1948 til 66 millionar i dag, og med ein eldre populasjon har sjølvsagt presset på NHS auka. Ved innføringa av den nasjonale helselova var forventa levetid for menn 66 og for kvinner 70 år. I dag er talet for menn 79 og for kvinner 83 år. Som i andre vestlege land var infeksjonssjukdomar som tuberkulose og lungebetennelse vanlege dødsårsaker fram til 1940-talet, og det var særleg unge som vart råka. I dag er dei mest vanlege dødsårsakene kreft og hjarte- og karsjukdomar hos eldre.
Reforma har kosta langt meir enn ein trudde, og har auka monaleg gjennom dei seinare åra. Medan utgiftene det første året var 3,5 prosent av bruttonasjonalproduktet, var prosenten 6,8 i 1999 og 9,7 i 2016.
NHS tok over 2751 av landets 3000 sjukehus som hadde vore drivne av humanitære stiftingar og lokale styresmakter. Det var om lag 12.000 fulltidsstillingar for legar og tannlegar i England og Wales i 1948. I dag er det bortimot 110.000 berre i England. Knapt 90.000 sjukepleiarar var i full jobb i 1962, i dag er det over 285.000.
Men sengetalet i sjukehus har gått dramatisk ned, særleg i psykiatrien. Det tok til i 1960-åra og akselererte i 80-åra, frå eit sengetal på 150.000 til under 10.000 dei seinare åra. Men sengetalet innanfor den somatiske medisinen har òg gått ned, ikkje minst fordi liggjetida i sjukehus etter operasjonar er blitt drastisk nedskoren, og langt fleire enn før får nå etterbehandling heime hos seg sjølve.
Som i andre land er psykisk helse eit ømtolig punkt. Behovet for behandling av folk med angst, depresjon og eteforstyrring har stege, og det er mangel på psykiatrar og psykiatriske sjukepleiarar. Ein reknar med at berre éin av fire vaksne og born med psykiske lidingar får hjelp av NHS.
Ei global helsetankesmie rangerte nyleg det britiske helsevesenet som det beste av elleve rike land, men erkjente at prognosen for folk med potensielt fatale sjukdomar var dårlegare enn i Australia og andre land i Vest-Europa. Ein rapport frå ei anna ekspertgruppe som analyserte helsedata frå 21 OECD-land, fann at Storbritannia kom etter andre vestlege land, og var mellom dei landa med lågast tal på legar, sjukepleiarar og sjukehussenger når ein tek omsyn til folketalet.
Mellom rike land er Storbritannia eitt av dei få land der pasienten ikkje betalar noko til primærlegen. Det same gjeld for tannlegen. Både i Australia, USA, Frankrike, Sverige, Danmark og Noreg må ein betale eigendelar, her i landet inntil ein viss sum. Spania kjem nær det britiske systemet med gratis behandling hos primærlegen. I USA er meir enn 30 millionar menneske utan forsikring.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Helsevesen
Engelskmennene er stolte av det offentlege helsevesenet sitt. I ei gallupundersøking for ikkje lenge sidan svarte to tredelar av dei spurde at dei såg på The National Health Service (NHS) som landets største bragd. Ein laurdag for fire–fem veker sidan marsjerte tusenvis av engelskmenn gjennom gatene i London for å feire 70-årsdagen til landets nasjonale helseteneste med krav om meir pengar til denne institusjonen.
NHS vart innført i England av Clement Attlees Labour-regjering 4. juli 1948 med helseminister Aneurin Bevan som arkitekt – eit ikkje lite modig prosjekt etter ein verdskrig som hadde utarma landet. Behandling skulle nå avgjerast etter medisinske behov, ikkje etter betalingsevne. Til da hadde fattige halde seg unna helsevesenet sidan dei ikkje kunne betale.
Mangt har endra seg gjennom desse 70 åra. Folketalet i England har vakse frå 50 millionar i 1948 til 66 millionar i dag, og med ein eldre populasjon har sjølvsagt presset på NHS auka. Ved innføringa av den nasjonale helselova var forventa levetid for menn 66 og for kvinner 70 år. I dag er talet for menn 79 og for kvinner 83 år. Som i andre vestlege land var infeksjonssjukdomar som tuberkulose og lungebetennelse vanlege dødsårsaker fram til 1940-talet, og det var særleg unge som vart råka. I dag er dei mest vanlege dødsårsakene kreft og hjarte- og karsjukdomar hos eldre.
Reforma har kosta langt meir enn ein trudde, og har auka monaleg gjennom dei seinare åra. Medan utgiftene det første året var 3,5 prosent av bruttonasjonalproduktet, var prosenten 6,8 i 1999 og 9,7 i 2016.
NHS tok over 2751 av landets 3000 sjukehus som hadde vore drivne av humanitære stiftingar og lokale styresmakter. Det var om lag 12.000 fulltidsstillingar for legar og tannlegar i England og Wales i 1948. I dag er det bortimot 110.000 berre i England. Knapt 90.000 sjukepleiarar var i full jobb i 1962, i dag er det over 285.000.
Men sengetalet i sjukehus har gått dramatisk ned, særleg i psykiatrien. Det tok til i 1960-åra og akselererte i 80-åra, frå eit sengetal på 150.000 til under 10.000 dei seinare åra. Men sengetalet innanfor den somatiske medisinen har òg gått ned, ikkje minst fordi liggjetida i sjukehus etter operasjonar er blitt drastisk nedskoren, og langt fleire enn før får nå etterbehandling heime hos seg sjølve.
Som i andre land er psykisk helse eit ømtolig punkt. Behovet for behandling av folk med angst, depresjon og eteforstyrring har stege, og det er mangel på psykiatrar og psykiatriske sjukepleiarar. Ein reknar med at berre éin av fire vaksne og born med psykiske lidingar får hjelp av NHS.
Ei global helsetankesmie rangerte nyleg det britiske helsevesenet som det beste av elleve rike land, men erkjente at prognosen for folk med potensielt fatale sjukdomar var dårlegare enn i Australia og andre land i Vest-Europa. Ein rapport frå ei anna ekspertgruppe som analyserte helsedata frå 21 OECD-land, fann at Storbritannia kom etter andre vestlege land, og var mellom dei landa med lågast tal på legar, sjukepleiarar og sjukehussenger når ein tek omsyn til folketalet.
Mellom rike land er Storbritannia eitt av dei få land der pasienten ikkje betalar noko til primærlegen. Det same gjeld for tannlegen. Både i Australia, USA, Frankrike, Sverige, Danmark og Noreg må ein betale eigendelar, her i landet inntil ein viss sum. Spania kjem nær det britiske systemet med gratis behandling hos primærlegen. I USA er meir enn 30 millionar menneske utan forsikring.
Fleire artiklar
Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.
Foto: Frederik Ringnes / NTB
Husforsikring i hardt vêr
Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?
Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.
Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB
Vestre må avslutte konflikter og beklage
«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»
Teikning: May Linn Clement
Tid for realitetsorientering
Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.
Ruslan Gorovij sender pengane han tener som artist, heim til Kyiv, der vener kjøper vedlass til ukrainarar som treng varme i vinter.
Foto: Ukrainian online sales
Eit nytt lovframlegg som legg opp til at det skal bli straffbart å selje ulovleg hogd skog, vil ikkje minst råke folk i øydelagde hus.
James Rebanks på Lillehammer sist veke.
Foto: Morten A. Strøksnes
Ein mann for alle årstider
LILLEHAMMER: Etter å ha skrive to svært populære bøker om landbruk og sauehald hamna James Rebanks i ei krise som førte han til eit dunvær på Helgeland.