Utanom dei som møtte han, var det få som hadde høyrt om Aleksej Perminow, enda han ikkje var mellom dei stillsame i laget. Menneskesky var han heller ikkje. Men med den innsatsen han gjorde som kulturspreiar i det nye heimlandet sitt før han la vandringsstaven ned måndag 15. oktober, kan han minnast med orda frå det russiskortodokse gravferdsritualet: Evig minne – Vjetsjnaja Pamjat’. Dessutan var han ein rakrygga mann med integritet.

For oss som sat under kateteret hans eit års tid, er det naturleg å knyta han til opningsorda i Boris Pasternaks roman Dr. Zhivago: «Dei gjekk og gjekk og song ’Evig minne’, og kvar gong dei stansa, var det som om føtene, hestane og vindsuset heldt fram med songen.» For er det éin lærar eg kjem til å hugsa, sjå for meg og framfor alt høyra så lenge noko måtte gå føre seg i hovudet mitt, er det Aleksej Demidovitsj. Han vert gravlagd frå Gamle Aker kyrkje i Oslo i dag.

Det var mot høge odds at han vart 96 år. Den russiske årgangen frå 1922 lét etter seg ei uhyggesside i den sovjetiske folketeljinga frå 1976, den siste i ein stat som da ikkje hadde meir enn 15 år att. I gruppa 50 til 55 år var det 63 menn for kvar 100 kvinner. Kortare kan den sovjetiske krigshistoria ikkje skrivast i all si knappe gru.

I det første tiåret sitt slapp vesle Aleksej unna svoltkatastrofen som var frukta av Stalins kollektiviseringspolitikk. Men garden gjekk med i dragsuget. Familien med tiåringen kom seg unna. Hundreåret hadde meir i vente for han. Fire år etter dei verste Stalin-utreinskingane i 1937–38 kom Hitler. 22. juni 1941 låg soldat Perminow ved grenselina i det som hadde vore Polen. Han vart overrend av dei tyske styrkane på nokre få dagar, og 20-årsdagen sin «feira» han i tysk krigsfangenskap i ein leir i Finland. I 1943 kom han hit til landet. I 1945 skulle han sendast heim til Sovjetunionen, slik det stod i Jalta-avtala. Utan tru på at Stalin ville han vel denne gongen heller, sneik han seg ut av ein oppsamlingsleir på Trandum, vart tømmerhoggar i Rømskog og heldt seg i dekning så lenge at han fekk verta verande i Noreg. Som privatist tok han norsk artium, studerte filologi og vart hovudlærar på det nystarta språkkurset i russisk i Forsvaret. Fangane som vart transporterte heim til Russland, fekk ti år i fangeleir for «desertering». Dei som overlevde, slapp ut i 1955 dersom alt gjekk etter ruta.

Russiskkurset Perminow heldt, var så visst ingen fangeleir, men det diska heller ikkje opp med fritidsproblem. Aldri har det vore kravd så mykje av meg, og aldri har eg vore så sliten, før eller seinare, som etter dei første ti–tolv vekene da vi beit tennene saman og opna grammatikkboka før vi hadde fått av oss pysjamasen om morgonen. For det gjekk rykte om ein tentamen ved pinsetider, og den som ikkje greidde seg da, kunne ta farvel. Det måtte verta ein nedtur.

Oppturen var at vi greidde oss, og om ikkje pugginga var festleg, var det morosame innslag. Vi dikta om slageren «Å, Marie, jeg vil hjem til deg» til russisk. På avslutningsfesten var Dostojevskij-eksperten, professor Erik Krag, invitert, og han trampa takten og smilte ikkje – han lo. Vi song ikkje så godt som Perminow, men likevel.

Det gjekk lang tid før eg fatta kor mykje eg skuldar den herdebreie russiske nordmannen på kateteret. Med songrøysta si førte han oss inn i den russiske folkesongskatten. Han hadde tolmod til å gjera det klårt, ein gong til, korleis og kvifor Tsjekhov er morosam også når han ikkje er det. Melankolien hans er det lettare å skjøna. Og midt oppe i all traudig militærterminologi lura han seg til å opna dørene for oss inn i russisk kultur.

Og seinare? Seinare skjøna eg to ting: Livet mitt, og ikkje berre yrkeslivet, vart heilt annleis av at eg kom inn på russiskkurset og ut igjen. Og Aleksej Perminow vart ein ven for livet, venleg, heilstøypt, interessert og omsorgsfull – langt inn i sitt 96. år, da han insisterte på å sjå til ein gammal elev som hadde fått eit par helseproblem.

Det er inga overrasking at ein 96-åring går bort, enda mindre ein mann med ei så dramatisk livshistorie. Men hausten vert mørkare i år, der vi stansar i etterklangen og vindsusen i ein avskil med den russiske blandinga av varm glede over det vi fekk, og sår sorg over det som er borte.

Per Egil Hegge