CD

Agathe Backer Grøndahl:

Piano Works

Sara Aimée Smiseth, klaver. Grand Piano 2022

Agathe Backer Grøndahl, som blei fødd i Holmestrand i 1847, var vår fyrste kvinnelege komponist av rang. Den 70 nummer lange opuslista femnar om 250 songar og 150 klaverstykke. Som pianist hausta ho stor åtgaum, mellom anna som solist i «A-mollkonserten», med Edvard Grieg som dirigent. Sjølv om ho blei sett på som ein teknisk suveren utøvar, var det likevel den naturlege og ukunstla musiseringa som greip pressa og publikummet mest.

Med dei 15 stykka som Sara Aimée Smiseth spelar på sitt fyrste soloalbum, ynskjer ho å syna breidda i Agathe Backer Grøndahls klaverproduksjon. Både programmeringa og tolkinga overtyder. Me høyrer ein komponist med røter i den kjenslesterke tyske romantikken og som tidvis syg kraft or rytmane og tonaliteten til den norske folkemusikken.

Attersyn

Men Backer Grøndahl ser òg attende i musikkhistoria, til barokkmusikkens polyfone koryfear. Albumet opnar med eit slikt attersyn, med «Prélude» frå Suite, op. 12. (1887), som er tydeleg J.S. Bach-inspirert. Dei tunge, brotne moll­akkordane står som søyler i satsen, bundne saman med snøgge tonelekkjer som Smiseth fraserer med utsøkt agogikk. Klangarkitekturen fører tankane mot klassiske søyler prydde med frodige girlandrar.

Mange av stykka på plata har folketonepreg. Backer Grøndahl nytta mest tonar som andre hadde skrive ned, men skal òg ha gått ad fontes: «Når hun var på landet, traff hun alltid spillemenn», heiter det i eit minneskrift. Frå Norske folkeviser og folkedanse, op. 30 (1891), spelar Smiseth mellom anna nr. 9, «Siklebækken», og nr. 10, «Kivlemøyerne», begge med tone etter Myllarguten.

Lydisk

«Siklebækken» har rytmisk driv, med fin pianistisk imitasjon av dei dissonerande samklangane frå ornamenta i hardingfelemusikken.

I det neste stykket er det særleg tonaliteten som gjer musikken norsk. Folkemusikken vår kjenner langt meir pirrande skalaar enn dur og moll, og i «Kivlemøyerne» er det den lydiske skalaen me høyrer. Lydisk har eit heva, dissonerande fjerde skalatrinn som trekkjer melodien oppover, ikkje nedover, som i den klassiske musikkens dur, noko som gjev tonen ein eigen vilje og styrke.

Grieg må ha sett pris både på mennesket og musikaren Agathe Backer Grøndahl. Då ho døydde 59 år gamal i 1907 – på dagen tre månadar før han òg skulle gå bort – noterte han i dagboka: «Så sluttede da dette Skjønne Liv. Skjønt i sin noble Pessimisme, og i al sin Lidelse. Ingen Kunstnersjæl har vandret renere Veje. Der er få af det unge Norges Tonekunstnere om hvem det kan siges. Kunde en Mimose [ein blome] synge, vilde der vælde Klang frem fra den som fra Agathe Backer Grøndahls skjønneste, intimeste toner.»

Sjur Haga Bringeland

Sjur Haga Bringeland er musikar, musikkvitar og fast musikk­meldar i Dag og Tid.