Litteratur

Thom Yorke og Stanley Donwood:

Kid A Mnesia: A Book of Radiohead Artwork

Canongate Books

Kan du sjå ein bestemt farge når du lyttar til eit stykke musikk? Eller ei form, ei rørsle, noko visuelt? Det kan Thom Yorke, forklarar han BBC-programverten Lauren Laverne, i ei utgåve av podkasten Desert Island Discs. «I see things», seier Yorke. «I can see it in my head, that’s normal, right?»

Tilfellet ville ha det til at eg sat med ei ny bok i hendene då ein venn tipsa meg om dette radioopptaket for eit par veker sidan, få dagar etter at Yorke og The Smile vitja Sentrum Scene i Oslo. Kid A Mnesia: A Book of Radiohead Artwork dokumenterer korleis Yorke og kunstnaren Stanley Donwood har gitt form til ein eigen visuell kultur som omgir Radioheads musikk, og då særleg platene Kid A (2000) og Amnesiac (2001), som bandet det siste året har løfta fram med den utvida samleutgivinga Kid A Mnesia (2021).

Det var i arbeidet med desse platene, som følgde den kritiske og kommersielle suksessen med OK Computer (1997), at tankane og kjenslene som ligg bak musikken, også fekk uttrykk på tvers av ulike estetiske uttrykksformer, og særleg i eit rikt visuelt materiale som omfattar store måleri, skribleri, ulike fanzineaktige klipp-og-lim-montasjar og store digitale landskap. Å bla i Kid A Mnesia: A Book of Radiohead Artwork er å finne ein ny veg tilbake inn i musikken – boka både utdjupar stemningane som kviler i albuma, og tilfører noko eige.

Estetisk tilsvar

Kanskje var det med dei tre nemnde platene at Yorke og gjengen best i ord og tone skildra korleis det var å vere menneske – i alle fall i nokre delar av verda – rundt tusenårsskiftet, i eit slags estetisk tilsvar til det den polske filosofen Zygmunt Bauman kalla «flytande modernitet». (Baumans Liquid Modernity (2000) kom ut på norsk med tittelen Flytende modernitet i 2001.)

Kid A er både eit sterkt tidsbilete og aktuell to tiår seinare, noko som er reflektert i ein vedvarande fortolkingsaktivitet, som i Marvin Lins vesle bok om plata i bokserien 33 1/3 (2010) og særleg Steven Hydens heilt framifrå This Isn’t Happening: Radiohead’s Kid A (2020).

Hydens essaystikk sirklar rundt albumet, men brukar det like mykje som eit utgangspunkt for ein skarp kulturkritisk refleksjon rundt musikk og politikk dei siste to tiåra. Det er noko ved materialet – musikken, tekstane, kunsten rundt – som gjer det vedvarande pregnant og innbyr til nett slik tenking, noko også essayet Gareth Evans har skrive til Kid A Mnesia: A Book of Radiohead, «Kid Alphabet», viser godt: ei alfabetisk innretning levandegjer den assosiative krafta som bur i songane og bileta, og framstår som eit kompendium av tekstlege og kulturelle forgreiningar, med oppslag om forfattaren Don DeLillo, «gesamtkunstverk», internett og labyrintar.

Dystert landskap

Det er eit dystert visuelt landskap Yorke og Donwood teiknar opp, med skremmande, suggestive oppslag der du blar deg frå helikopter til folkemord til minotaurar og store, endelause ringvegar. Kid A Mnesia framstår mindre som eit avslutta prosjekt enn som noko som stadig er i rørsle, og genererer nye estetiske manifestasjonar.

I haust vart ei «utstilling» tilgjengeleggjort gratis på nettet, Kid A Mnesia, der du kunne (des)orientere deg i eit landskap som minna om alt frå grøssarvideospel til David Finchers filmografi.

Som Hyden er inne på i boka si, har Radiohead klart å plassere seg sentralt i populærkulturen, samtidig som dei gjer krav på ein slags kritisk outsiderposisjon. Yorke og Donwood tenkjer tilbake på tida rundt tusenårsskiftet i ein samtale i Kid A Mnesia: A Book of Radiohead, og dei skildrar ei tid prega av intenst utanforskap og samtidig brå popularitet i global skala. Det dei laga, er uttrykk for ei evne til å trekkje seg tilbake og gjere det som kjennest rett, snarare enn det alle ønskjer. Kanskje er det denne trassige haldninga som kjennest mest dyrebar to tiår seinare, i ei samtid som viser dei profetiske klangbotnane Kid A Mnesia-stoffet rommar.

Øyvind Vågnes

Øyvind Vågnes er forfattar og fast musikkskribent i Dag og Tid.