Bok
Hjerneskade som medisin
Journalist og forfattar Oddrun Midtbø har gjeve oss ei vakkert utforma bok om eit dystert emne. Men ho gjer det enkelt for seg sjølv ved å omtala fagfolka som skurkar.
Pasienten er klar for hudsnitt, borehol og lobotomi i venstre tinning, deretter i høgre.
Foto: Lennart Nilsson
Boka Lobotomert er på sitt vakraste i kapittelet om kunstnarar, diktarar og galskap – om dei som på forunderleg vis slapp unna lobotomien, og om ei som vart stogga for godt av inngrepet. Forfattaren ynskjer fyrst og fremst at me skal minnast uretten som skjedde mot dei lobotomerte – med ei von om at noko liknande aldri må få skje att.
I Noreg var det minst 2500 av dei, pasientar som berre skulle gøymast bort og gløymast både før og etter inngrepet. Og Midtbø har lukkast med å reisa eit sterkt minnesmerke over lobotomioffera – med gripande og samstundes opprørande forteljingar om vanskelege liv og tragiske utfall av denne psykokirurgien.
Lobotomi vart helst utført på schizofrene, men også hjå andre med alvorleg sinnsliding, særleg dersom dei var vanskelege å handtera i ein institusjon. Ved å skjera over nervefibrar kopla ein ut pannelappane frå resten av hjernen. Tanken var å avbryta og dempa dei vonde kjenslene som gjekk i ring, trudde ein. Det kunne ha stor effekt på uroa og på sinnslidinga, men også på personlegdomen. Mange kom seg såpass at dei kunne skrivast ut til heimen, men dei kognitive effektane var undervurderte i fyrstninga.
På topp i 1953
Metoden kom i bruk her i landet i 1941, ved Gaustad sjukehus. Etter nokre år vart lobotomi utført over heile landet, på 19 sjukehus. Operasjonstalet per år auka raskt og toppa seg i 1953, deretter avtok populariteten raskt. Etter 1960 vart det berre utført nokre få titals inngrep, i heilt desperate tilfelle der all anna behandling var utan effekt. Den siste pasienten vart operert i 1974. Dei fyrste åra var det mange dødsfall i samband med operasjonane. I 1946, til dømes, døydde 4 av 15 pasientar.
Boka er på sitt beste i skildringa av dei mange ulukkelege, meir eller mindre sinnssjuke og vanskelege personane som vart utsette for lobotomi. Dei hadde gjerne trekk som vart funne tvilsame på den tida: Dei var rømlingar som hadde stukke av frå avdelinga, opposisjonelle, homofile, storkjefta, onanistar eller kjærastepsykotikarar (kva no det måtte vera).
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
