Drama

Regi: Erik Poppe

Utøya 22. juli

Med: Andrea Berntzen

Mange klappa, men det var også nokre få som bua etter pressevisninga på filmfestivalen i Berlin måndag. Det er knappe sju år sidan dei grufulle hendingane. Fleire tusen er direkte råka, anten dei var på Utøya eller er pårørande til nokon som var der. På eit vis vart heile Noreg traumatisert av 22. juli og den vonde tida som følgde. Over 23.000 har signert eit opprop på internett mot den komande Netflix-filmen om Utøya, regissert av Paul Greengrass, som kjem i vår. Også Poppes film vekte debatt og protestar lenge før nokon hadde sett han. Mange tykkjer det enno er for tidlig med ein film, såra er for ferske.

Greengrass’ kritikarroste film United 93 kom fem år etter terroråtaka i USA 11. september 2001. Var det for tidleg? Når er tida eigentleg inne?

Eksemplarisk løyst

Når ein først skulle lage ein film om terroren på Utøya, har eg vanskeleg for å sjå korleis ein kunne ha løyst det på ein betre måte enn Erik Poppe har gjort det. Som i Greengrass’ film om United Airlines rute 93 er tilskodaren floge på veggen medan marerittet utspelar seg minutt for minutt.

Godt spelt

Kameraet følgjer 18 år gamle Kaja, fenomenalt godt spela av Andrea Berntzen, frå litt over klokka 17 den 22. juli, då alt enno er tilnærma normalt, og gjennom dei 72 minutta skytinga varer. Med unntak av innleiinga om bomba i Oslo er heile filmen gjort i eitt opptak, noko som fører ein realistisk nerve og ein eigen intensitet til filmen. Lydbiletet er effektivt, kameraføringa klaustrofobisk, usminka og realistisk, utan å verke spekulativ, og dialogane speglar det mange av ungdomane faktisk snakka om medan marerittet stod på.

Kollektive minne

Skytinga er nokre gonger nær, nokre gonger fjern; me høyrer skrik og ser ungdommar som spring. Mange av ungdommane forstår aldri kva som skjer, eller kor mange som skyt. Til å byrje med diskuterer dei om det er ei øving. Kaja er aller mest oppteken av å finne veslesystera Emilie.

Terroristen sjølv er knapt til stades i filmen; alt me høyrer er skota hans. Det var slik fleirtalet av ungdomane opplevde det. Dei fleste som såg terroristen på nært hald, lever ikkje lenger.

72 minutt. Det er til tider nesten uuthaldeleg å sjå på, men så lang tid tok det som kjent før politiet dukka opp.

Sju år er gått, og debattane har mykje av tida handla om alt anna enn ungdommane på Utøya: minnesmerke, soningsforhold og beredskap, motiva til terroristen og kjeldene til hatretorikken. Med Utøya 22. juli minner Poppe oss på kva som faktisk skjedde på sommarleiren til AUF ein regnfull julidag i 2011.

Utøya 22. juli har noregspremiere den 9. mars.

Erika Fatland

Erika Fatland er journalist, forfattar og fast skribent i Dag og Tid.