Krigsdrama

Regi: Jasmila Zbanic

Quo Vadis, Aida?

Med: Jasna Djuricic, Johan Heldenbergh, Boris Isakovich
Kinofilm

Den bosniske tolken Aida (Djuricic) sit i leilegheita saman med mannen sin og dei to nesten vaksne sønene sine. Dei lyt koma seg i sikkerheit, då byen står i fare for å verta bomba. Det er 11. juli 1995, og byen dei bur i, heiter Srebenica.

Massakren

Dei fyrste fem minuttane håpar eg intenst at det skal handla om at dei stikk av, og korleis dei startar livet på nytt, til dømes i Noreg.

Dei eksjugoslaviske flyktningane som kom til heimbygda mi, kunne sikkert fortalt spennande historier vel verde ein film eller to. Men så skjønar eg at her går det for seint, her kjem ingen store hopp i tid med ei naturleg oppbygging mot ein framtidsfjern happy ending.

Eg skal sitja i to timar og håpa intenst at det ikkje er Aidas mann og søner som skal bli offer for eit av dei verste folkemorda i Europa i nyare tid.

Og sjølv om håpet for vår heltinne og familien er der, er også vissa om kva som skjedde på ekte, så altomfattande fælt at det er vanskeleg å kjenna på noko anna enn fortviling og sorg. Men det er høgt tempo i Quo Vadis, Aida?, så noko trist og traudig dveledrama er det langt frå.

Det mest fortvilande er at byen vart utnemnd til ei FN-sone som skulle vera trygg frå hovudfienden Army Republika Srpska og general Ratko Mladic. Dei nederlandske FN-soldatane i leiren der Aida er tolk, har ikkje ein sjanse.

Mladic-pics

Ein konflikt som den i Balkan-regionen etter oppløysinga av Jugoslavia har sjølvsagt ingen enkle forklaringar eller opplagde syndebukkar, men i ettertid skal du leita godt for å finna ein verre syndebukk enn general Mladic.

Quo Vadis, Aida? er basert på sakprosaboka Under the UN flag (skriven av Srebenica-overlevar Hasan Nuhanovic, 2007), og all dokumentasjonen Mladic sjølv etterlét seg, vert gjenskapt i filmen.

At serbarane er skurkane i filmen, kjem tydeleg fram, men så skal det noko til å undergrava det òg. Den farlege patriotismen som hjelpte til med å radikalisera unge menn som igjen drap klassekameratar og naboar berre på grunn av etnisk tilhøyrsle og religion, er ubehageleg å tenka på, for å ta svakt i.

Svaret

Dette er ikkje regissør Jasmila Zbanic’ fyrste film om Bosniakrigen; Grbavica (2006) tek opp lagnaden til ei kvinne råka av massakren.

Dei mest lada scenene i Quo Vadis, Aida? er der me ser kor hjelpelause dei nederlandske FN-soldatane er, kor lite dei får til å kommunisera, og kor avgjerande språk og kultur er. Oberst Karremans (Heldenbergh) framstår smertefullt menneskeleg i sine fortvilte forsøk på mekling og på å skaffa hjelp og merksemd utanfrå.

Dei fæle serbarane, dei feige nederlendarane og dei uskuldige bosniarane: Det kunne lett vorte sjablongaktig, men sterke, sårbare Aida nyanserer det på vegner av dei alle.

«Kva ville eg gjort sjølv?», blir eit opplagt spørsmål her. Fasiten skal eg vera glad om eg aldri treng finna. Det er hardt nok berre å sjå denne filmen.

Brit Aksnes

Brit Aksnes er frilans kulturarbeidar og fast filmmeldar i Dag og Tid.