Noveller

Alice Munro:

Gjester

Gyldendal
Omsett av Vibeke Saugestad og Ragnhild Eikli

Det kan synast merkeleg i dag, men i 1976 vart ei av Alice Munro (fødd i Canada i 1931) sine noveller beslaglagd av moralske grunnar i hennar eigne heimtrakter. Eit par år seinare skjedde det same med nokre verk av andre forfattarar. Då rykte Munro ut og sa dette: «Writers do have responsibilities – all serious writers make a continual, and painful, and developing effort, to get as close as they can to what they see as reality – the shifting complex reality of human existence».

I novellene syner forfattaren i praksis denne ansvarsbevisste innstillinga til kva litteratur er og bør vere. Kanskje er det difor det kjennes så godt å lese tekstane hennar, dei er på same tid så komplekse at dei alltid overraskar, samstundes som dei er botnsolide. Dei er å likne med godt utførte byggverk: Ein kan gå inn, la seg bli ført rundt, i spenning og undring over kva ein ser og vil møte på. Men ein kan vere trygg på at sjølve bygget ikkje kjem til å rase.

Jenters og kvinners liv

I samlinga Gjester som har kome på Gyldendal i år, får vi 22 noveller frå seks ulike samlingar frå 1968 til 1994, dei fleste gitt ut på norsk tidlegare. Ein god del av dei skildrar eit småbymiljø i Ontario i Canada i åra før, under og etter andre verdskrigen. Ein anar at forfattaren har henta mykje frå eigen oppvekst, som når ho skildrar ein mor/dotter-relasjon som ofte er ambivalent, men aldri ukjærleg. Mange av novellene tematiserer dei fasttømra kjønnsrollene og sosiale hierarkia som miljøet er prega av. Novellene som er henta frå samlinga Lives of Girls and Women høyrer saman i ein syklus som sjangermessig ligg nært opp til romanen.

Munros stil har noko feminint og lett over seg. Setningar og scener glid av stad med eit saumlaust preg, sjølv om det ofte er store sprang i tid og rom. Presisjonsnivået er skyhøgt, biletskapinga original og blotta for det sentimentale. Som her: «Hun hadde mørk hud, ikke akkurat olivenhud, men liksom støvete, sløret, med myntstore brune pigmentflekker, den minnet om den droplete bakken under et tre en solskinnsdag».

Når alt raknar

Canadiaren kan minne litt om vår eiga Cora Sandel i evna ho har til å avsløre kva som eigentleg er på gang inne i og mellom menneske. Båe har dei eit knivskarpt blikk som avslører dei kollektive strukturane som struper livsutfaldinga til den enkelte. Mange av novellene skildrar dei meir eller mindre vellukka, men alltid tapre forsøka enkeltmennesket gjer på å bryte ut av uheldige mønster og hemningar. Det kan vere den unge kvinna som med eitt ser korleis livet til kvinnene rundt henne stort sett blir styrte av menn, og som bestemmer seg for ein annan og eigen kurs, ei broten truloving som blir ei spore til endring både for den svikne og for jentungen som utan å skjøne det forårsaka brotet, eller lyrikaren som midt i livet etter ein vanskeleg kjærleikssorg tilfeldigvis kjem i kontakt med eit ukjent miljø som opnar ein ny veg framover.

Kvinnene i desse sogene er små og store heltinner som ofte på kreativt og overraskande vis taklar det som kunne ha knekt dei. Dette gjer at novellene aldri er depressive, sjølv når dei skildrar ei heller brutal røynd. Forfattaren har ei eiga evne til å lage avslutningar som både kastar nytt lys over handlinga vi har lese om, og peiker mot noko løfterikt lenger framme. Munro skriv med stor empati, samstundes som ho er nådelaus i å vise fram urett. På kløktig vis strippar ho karakterane sine for masker og illusjonar som vi alle pyntar oss med, og lar oss kome eit skritt nærare kjernen av våre «vanskelege» liv.

Omsetjingane er gjort av to flinke kvinner, Vibeke Saugestad og Ragnhild Eikli. Dei har greidd å finne adekvate norske uttrykk for Munros komplekse og samstundes luftige språkføring.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er lektor, forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.