Sakprosa

David King:

Vienna 1814: How the Conquerors of Napoleon Made War, Peace, and Love at the Congress of Vienna.

Harmony Books

Mange av oss sit for tida heime i anten tvungen eller sjølvpålagd karantene. Men vi kan ikkje driva heimekontor heile tida. Så vi kan lesa bøker. Eg ser at mange no vil lesa epidemibøker, som Pesten av Camus. Men det kan ikkje vera særleg avkoplande. Så eg vil her tilrå lesinga av ei bok som både tilfredsstiller kravet om å handla om noko alvorleg og gjev oss ein pause frå notida. Ho er skriven av den amerikanske historikaren David King, som har skrive andre uhyggelege bøker: om ein seriemordar i Paris og om Hitlers ølhallkupp. Men Vienna 1814 er meir optimistisk, rett nok mot ein fæl nok bakgrunn.

Korleis var det til dømes i Europa under Napoleonskrigane, då så mange som 7 millionar døydde av krig og svelt i ein periode på 20 år. Litt av ein pest det òg. Verre enn korona. Og korleis vart ein slik «epidemi» kontrollert? Det fine med denne boka, om Wienerkongressen, er at ho handlar om slik kontroll på eit vis som er både historisk grundig og så drivande godt fortalt at vi kan identifisera oss med desse menneska som trass alt søkte freden. Faktisk kunne boka ha vore brukt som dreiebok for ein av desse seriane som HBO eller Netflix lagar, med langt større utbyte enn fantasiseriar som Game of Thrones.

Fredskongress

Wienerkongressen var ein fredskongress som skulle få orden på Europa etter Napoleonskrigane, slik ein tilsvarande hadde forsøkt med freden i Westfalen, som avslutta 30-årskrigen i 1648, og slik ein seinare forsøkte med Versaillestraktaten og Folkeforbundet etter første verdskrigen, og Jalta/Potsdam og SN etter andre verdskrigen. Kongressen, som ikkje hadde noko å seia for Noreg, vi var alt gjevne til Sverige, mot at Bernadotte skifta side, gjekk føre seg frå slutten av september 1814 til juni 1815. Altså etter at Napoleon vart deponert på Elba og Ludvig 18 innsett som konge, til Napoleon hadde kome attende som keisar. Då vart kongressen til ein krigsallianse som sigra ved Waterloo.

Deltakarar var «dei fire store»: Russland med Tsar Alexander I., Austerrike med utanriksminister prins Metternich, Preussen med kanslar Prins Hardenberg og Storbritannia med utanriksminister lord Castlereagh. Frå Frankrike utanriksminister prins Talleyrand, om enn i ein underordna posisjon. Dessutan eit utal tyske kongar og prinsar, til og med en kardinal frå Vatikanet og ein sultan frå Tyrkia, om enn utan stemmerett. «Dei fire store», etter kvart påplussa med Frankrike, Portugal, Spania og Sverige, utgjorde eit slags «tryggingsråd» med vetorett.

Alle desse hadde eitt felles mål: Den franske revolusjonen, og særleg Napoleon, som svikta republikanske ideal og gjorde seg sjølv til keisar, hadde ført opplysningstida ut over alle grenser, bokstaveleg talt. Kongressen ønskte å reversera alt dette. Eineveldige monarkar skulle styra, og landegrensene skulle, med visse unntak, verta som før krigen, men slik at ingen av stormaktene kom betre ut av det, slik at ein kunne få ein stabil maktbalanse i Europa. Og slik vart det. Europa, med nokre unntak, fekk verkeleg fred heilt fram til første verdskrigen.

Men opplysningstida vart ikkje heilt avskaffa og dei franske menneskerettane ikkje helt undertrykte: Dei tyske småstatane fekk gjennomslag for opphavsrett og litt trykkefridom. Og like rettar for jødar, om enn ikkje så lenge. Og ikkje minst fekk britane gjennomslag for å kriminalisera slavehandel. Det var første gongen slike universelle menneskerettar vart tekne i bruk i internasjonal samanheng.

Forhandlingar

Alle dei vekslande forhandlingane mellom partane vert gjort godt greie for av King. Kissinger, som har skrive bok om Wienerkongressen, hylla han, og særleg Metternich, for å ha vore styrt av idealet om realpolitisk maktbalanse, der resultatet til slutt skulle ha vorte halde saman av idealistisk moral. Men slik vert det ikkje framstilt av King. Der er det berre maktpolitikk. Den einaste som hos han appellerer til moral og universell rettferd, er Talleyrand, og han gjer det utvilsamt av di han ikkje hadde nok makt andsynes sigerherrane.

Kongressen varte altså i sju månader. Og forhandlarane var adelsfolk med mykje libido, ikkje keisame byråkratar. Så parallelt med forhandlingane vart Wien omgjort til eit slags Las Vegas, altså eit underhaldningstivoli. Kvar kveld i sju månader vart sein, med dans – «Kongressen dansar», vart det sagt – og hard festing, gjerne til morgonkvisten. Forhandlarane må ha lidd under vedvarande svevnmangel. I tillegg kom all sexen. Monarkar og prinsar gifter seg jo dynastisk, ikkje av kjærleik. Elskarinner fann dei i salongane som var drivne av kvinner, som elles ikkje slapp til i arbeidslivet i salongen kunne dei utøva sterk kjønnsmakt.

To slike attraktivt vakre kvinner var prinsesse Dorothèe av Kurland, som Talleyrand fekk barn med, og søstera prinsesse Wilhelmine, som Metternich var desperat forelska i, og som han brukte netter på å skriva melodramatiske kjærleiksbrev til, medan Alexander vart religiøst kontrollert av den mystiske baronesse von Knüdner. Alexander vart til slutt schizofren og skal ifølgje rykte i staden for å døy i 1825, ha rømt og vorten einebuarmunk i Sibir. Castlereagh vart også galen og skar over strupen på seg sjølv. Som ein skjøner: Her er meir enn nok stoff til mange underhaldande såpeoperaer, noko King får fram med ein drivande litterær stil med stadige scenevekslingar som byrjar med «I mellomtida»…

Eg las boka i éin jafs, utan å tenkja på korona ein einaste gong.

Arild Pedersen

Arild Pedersen er professor emeritus og fast skribent i Dag og Tid.