Roman

Marieke Lucas Rijneveld:

Min kjæreste skatt

Omsett av Hedda Vormeland
Solum Bokvennen

Nederlandske Marieke Lucas Rijneveld (f. 1991) er eit litterært talent utanom det vanlege, og debutromanen Kveldens ubehag frå 2018 blei tildelt International Booker Prize i 2020. Den andre romanen kom same året, og no er han ute i norsk omsetjing ved Hedda Vormeland, som også omsette Kveldens ubehag. Ho har vore nominert til både Kritikarprisen og Bastianprisen for omsetjingane sine.

Min kjæreste skatt er nedteikningar frå ei fengselscelle der ein 49-årig veterinær og familiefar sonar ein overgrepsdom mot ei 14 år gammal jente. Handlinga er lagd til ei nederlandsk landsbygd i 2005, mannsdominert og styrt, direkte og indirekte, av strengt religiøse normer innanfor den lokale, reformerte kyrkja.

Lolita-motiv

Veterinæren forelskar seg hovudstups i jentungen som han omtalar som «min kjæraste skatt, min himmelske utvalgte, mitt vesle praktdyr, mine lenders flamme», og han er heilt ukritisk til at han utnyttar at jenta er i ein sårbar situasjon etter å ha mista ein bror, mora har reist, og faren er fråverande opptatt av sitt. Han kunne ha vore ein farsfigur for jenta, hjelpt henne i den einsemda og forvirringa ho lever i. I staden grip han sjansen.

Lolita-motivet går gjennom heile romanen og peiker direkte mot Vladimir Nabokovs klassikar Lolita, også nedteikna i ei fengselscelle, og fascinasjonen for og misbruket av mindreårige er felles i dei to romanane.

Forteljaren er svært lærd og siterer og refererer til så vel Samuel Beckett som til Marcel Proust, ved sida av tallause sitat frå poptekstar, Bibelen, Harry Potter, Roald Dahl og annan ungdomslitteratur som jenta også er opphengt i. Samtidig er ho opphengt i Hitler og Freud, som ho stadig fører innbilte samtalar med, og ho vil gjerne vere ein fugl eller eit av flya som trefte tvillingtårna i 2001.

Det destruktive i jenta slår ut i eit ønske om å skade seg sjølv, la seg dissekere, la seg bli omforma frå jente til gut, og ho har ein fascinasjon for Kurt Cobains sjølvmord og for andre som har døydd i ung alder. Denne dødslengten saman med skam- og skuldkjensle gjer at ho strevar med «eksistensens startkabler» og blir eit lett offer for ein som kynisk lar driftene styre, og som sjølv er eit offer for grove seksuelle overgrep i barndommen da han stadig måtte tilfredsstille si eiga mor i perverse fantasiscener der han mellom anna må ete opp ei dødfødt søster.

Samtidig blir barndomstrauma til forteljaren forsterka av marerittaktige bilde av ein kvegbonde som hengde seg etter at besetninga blei destruert under den store munn- og klauvsjuke-epidemien i 2001.

Fantasi og røyndom

Akkurat lystig lesnad er ikkje dette, men det er noko med språket, dei lange, bølgjande setningane side opp og side ned utan verken punktum eller avsnitt som trekker lesaren inn i ei verd styrt av ein logikk som kombinerer fantasi og røyndom, og lar det heile stå fram utan moralske peikefingrar. Sjølv om forholdet mellom dei to er sjukt og forkasteleg, er det skildra med djup psykologisk innsikt og teft, kanskje også med respekt, for outsiderens førestillingsverd med store kjensler på avvegar.

Marieke Lucas Rijneveld fylte nyleg 31 år. Ho er alt ei stor og lysande stjerne på den litterære himmelkvelven.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.