Prosa

Heinrich von Kleist:

To fortellinger, anekdoter og essays

Omsett av Bjørn Aasheim
Solum Bokvennen

I 2018 gav Arild Vange ut den prislønte romanen Livet i luftene der han på finurleg vis gjennom trastar og sporvar syng fram fem tyske forfattarar og filosofar frå slutten av 1700-talet og tidleg 1800-tal og lar dei biografisk komme til orde. Ein av desse er Heinrich von Kleist (1777­–1811), den fremste i generasjonen etter Goethe og Schiller, ikkje i samtida, men i ettertid ser ein det formatet Kleist hadde.

Her i landet er Kleists prosa gjenoppdaga det siste tiåret gjennom omsetjingane til Bjørn Aasheim: Fortellinger (2012) og årets To fortellinger, anekdoter og essays. Mellom 1986 og 1996 fekk vi fem drama i Trond Winjes omsetjing, mens meisternovella «Michael Kohlhaas» har vore med i ulike antologiar. Etter at han døydde for eiga hand for over 200 år sidan, er han framleis i live.

Frå adelsfamilie

Heinrich von Kleist var frå ein prøyssisk adels- og militærfamilie, og han var tiltenkt ein karriere innanfor den prøyssiske hæren fram til han med offisers grad i 1799 valde litteraturen som ein svært usikker leveveg, noko han fekk svi for økonomisk, sidan familien meir og mindre slo handa av han med beskjed om å greie seg sjølv. Han slapp heller ikkje inn i dei akademiske og litterære sirklane som er viktige for unge som vil opp og fram, den gongen som i dag.

Det samla forfattarskapet omfattar ti skodespel og åtte forteljingar pluss kortare prosatekstar som anekdotar, epistlar, essay og brev.

Dei to forteljingane og prosatekstane i årets bok har aldri vore omsette før no, og ein grip seg i å tenkje at det var på høg tid, for den litterære kvaliteten er det ingen ting å seie på, sjølv om språket, handlinga, komposisjonen og tankegangen er prega av ei anna tid i spennet mellom opplysningstid og romantikk.

Omstendeleg

Språket kan omgåande verke snirklete og omstendeleg, med innskot og digresjonar, men ein venner seg fort til det, for ein finn også det same stilidealet i delar av samtidslitteraturen. Forteljingane «Hittebarnet» og «Tvekampen» byggjer på segnliknande førelegg. Dramaturgien følgjer skjebneforteljinga med både melodrama og store kjensler kring liv og død og kjærleik, der det gode vinn over det vonde i heftige oppgjer etter at alle intrigar, løyndommar, forvekslingar og forkledningar, rykte og renkespel, løgner og tilsnikingar er avslørte, og all ære er gjenoppretta i ein riddarleg duell som får sanninga fram ved Guds hjelp.

Handlinga utspeler seg i dei øvre sosiale laga, med grevar og hertugar, grevinner og hertuginner. Konfliktstoffet ligg i arv og arveoppgjer eller i tung sjalusi. Tenestefolk og fattigfolk finn ein berre i kulissane.

Heinrich von Kleist enda livet på tragisk vis, der han iscenesette sitt eige sjølvmord saman med venninna Henriette Vogel. Først skaut han henne, deretter seg sjølv. Dei to er lagde i same grav ved Kleiner Wannsee i Berlin, der tragedien utspelte seg.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.