ROMAN

TOR ÅGE BRINGSVÆRD:

Veneziansk spaserstokk med elefanthode

4. Råk

CAPPELEN DAMM

«Kven eig månen?» var eit innsendt spørsmål til Illustrert Vitenskap for nokre år tilbake. Spørjaren fekk til svar at månen er internasjonalt område. Jaha. Kan nokon eige månen? Kven eig sola? Universet?

Tor Åge Bringsværd eig verken månen, jorda, naturressursar, folk, dyr eller forteljingar. Han understrekar i staden det absurde i nettopp det når han skriv om indianarane og deira innstilling til jorda, natur og dyr, om korleis kommunisere med hundar, om korleis leve side om side med ein katt, og om korleis eventyr ein gong var munnlege forteljingar som forandra seg litt kvar gong ein ny person fortalde dei vidare. Det var meininga, eller det var lov. Ikkje før eventyrsamlarar som Asbjørnsen og Moe trykte eventyra mellom to permar, blei dei sementerte. Utan at Bringsværd på nokon måte kritiserer duoen for innsamlingsarbeidet.

SYMPATISK TONE

Veneziansk spaserstokk med elefanthode er Bringsværds fjerde «råk», som han kallar hulter-til-bulter-samlingane sine av tekstar; den første kom i 1989. Her er forord, avisinnlegg, kåseri, føredrag og andre oppdragstekstar frå dei siste ti åra, og nyskrivne tekstar, introduksjonar og haleheng. Han kallar det ein type brev til lesarane, og tonen er sympatisk og inkluderande. Han snakkar godmodig som Ole Brumm, men med klåre og sterke meiningar om tilhøve han finn urimelege. Det er inspirert og interessant lesing om religion, Grønlands folk og historie, film, egg, bukseselane til Kristoffer Robin, galne professorar, i tillegg til det som allereie er nemnt. Og mykje anna. Han seier om kollega og ven Jon Bing at han kunne alt, men Bringsværd kan ikkje så lite han heller.

Tekstane eignar seg til å lese høgt, dele dei med andre. Det kan berre vere ei utfordring å lese første sida av «Fantasiens måne», kor Mikkel Rev speler ei rolle, sidan det er vanskeleg å sjå bokstavane for lattertårer.

DRITSEKKEN

Han skriv om korleis han jobbar – ut frå ein idé, fritt, ingen disposisjon her i garden – og kvar han jobbar, eksempelvis på ein kafé med surr rundt; lyden skapar eit teppe av arbeidsro, samstundes som han kjenner at han ikkje er aleine i verda. Han er begeistra for utopiar, fordi dei handlar om eit ideal, ein draum, og noko slikt kan ein vel ha som rettesnor, slik dyrevernsorganisasjonen NOAH har det. Kvifor skal ein ikkje jakte etter den ideelle løysinga? Korleis skal ein kome dit om ikkje?

På same måten spør han, med Jan Eggum i mente, om kor heltane våre er blitt av. Vi treng heltar, men dei som er noko å strekke seg etter, ikkje skurkar og krigsforbrytarar som sidan er blitt lovprist. I spørsmålet om kor vidt Knut Hamsun kan vere ein helt, sidan det heiter at «vi må kunne ha to tanker i hodet samtidig», svarar Bringsværd at for han kan ikkje den nazivennlige forfattaren det: «Selv har jeg problemer med å se forbi drittsekken.».

HØNA ELLER EGGET

Bringsværds fjerde råk, som skal tyde eit pustehol i kvardagen, er morosam, tankevekkjande og velskriven. Her er mykje å lære, frå ulike nivå av kunnskap. Her er eitt eksempel: «Det evige spørsmålet om hva som kom først, høna eller egget – er enkelt å besvare. Det var naturligvis egget. Allerede dinosaurene la jo egg. Høns kom langt senere.»

INGVILD BRÆIN

Ingvild Bræin er litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.