JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Eit stort formidlingsarbeid

Ingar Sletten Kolloen har utvida grunnforteljinga om Noreg under krigen med trebandsverket sitt.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Ingar Sletten Kolloen har tidlegare skrive biografiar om mellom andre Knut Hamsun, Joralf gjerstad og dronning Sonja.

Ingar Sletten Kolloen har tidlegare skrive biografiar om mellom andre Knut Hamsun, Joralf gjerstad og dronning Sonja.

Foto: Morten Brun

Ingar Sletten Kolloen har tidlegare skrive biografiar om mellom andre Knut Hamsun, Joralf gjerstad og dronning Sonja.

Ingar Sletten Kolloen har tidlegare skrive biografiar om mellom andre Knut Hamsun, Joralf gjerstad og dronning Sonja.

Foto: Morten Brun

4529
20231222
4529
20231222

Sakprosa

Ingar Sletten Kolloen:

Hvis vi overlever. Under krigen: Krigens sluttspill i Norge – og de menneskelige dramaene

Gyldendal

I norsk historieskriving om den andre verdskrigen er «grunnforteljinga» eit innarbeidd omgrep som særleg blir tatt i bruk om ein skal kritisere historieskrivinga for å vere prega av perspektiva til motstandsrørsla og heimefronten. Utan at han nyttar omgrepet, kan også Ingar Sletten Kolloens trebandsverk Under krigen sjåast som eit forsøk på å utvide grunnforteljinga til også å inkludere emne som har fått for lite merksemd i okkupasjonshistoria fram til dei siste åra.

Sjølv om også Kolloen har med mykje om motstandskampen, kontrasterer trebandsverket mellom anna det forfattaren påstår på eit tidspunkt var ein «klart pasifistisk» (!) tendens hjå delar av heimefrontleiinga i møte med den tyske okkupasjonsmaktas heilt reelle evne og vilje til represaliar, med til dømes den meir aktivistiske innretta motstanden frå kommunistane i krigens mellomfase.

I tillegg legg Kolloen prisverdig nok også stor vekt på å fortelje historia om menneske som tidlegare har vorte gjevne ein mindre framståande plass i krigshistoria, som kvinner, born og ikkje minst dei norske jødane.

Vekt på Finnmark

Forfattaren gjev dessutan stor plass til hendingane i Nord-Noreg, blant anna nedbrenninga av Finnmark og dei katastrofale konsekvensane dette fekk for sivilbefolkninga i nord. Han prøver samstundes å setje hendingane inn i eit større strategisk og storpolitisk bilete der Noreg trass Hitlers «skjebnesone»-retorikk og invasjonsfrykt etter kvart vart eit nokså marginalt frontavsnitt.

Kolloens uttalte ambisjon med verket har vore «å bruke det enorme, skriftlige krigshistoriske kildematerialet til å gi en mest mulig mangefasettert framstilling» av okkupasjonen 1940–45. Her må det påpeikast at Kolloen eigentleg i liten grad gjer seg nytte av krigshistorisk kjeldemateriale, men snarare hovudsakleg nyttar den omfattande litteraturen om krigen, rett nok også inkludert trykte kjelder som dagbøker, memoarar og liknande.

Trass i at Kolloen er tydeleg på at målet med trebandsverket ikkje har vore å drive grunnforsking, og også til tider ser personlege forteljingar opp mot forskingslitteraturen, byggjer dermed Under krigen hovudsakleg på eksisterande litteratur og utfordrar i liten grad denne.

Ei innvending

Iblant gjev forfattarens tilnærming her enkelte etter mi meining uheldige utslag, særleg i behandlinga av forteljingar frå frontkjemparar og andre NS-folk. Eit døme er frontkjemparen Hermod Tuft, som Kolloen lèt tenkje at «også dette måtte han prøve å avfinne seg med» etter at han har vore vitne til avrettinga av to sivile (far og son) i slaget ved Tsjerkasy i Ukraina vinteren 1943–44.

Trass i at Kolloen i ein fotnote legg vekt på at Tufts forteljing til liks med andre frontkjemparskildringar «bør leses med aktsomhet», meiner eg at forfattaren i døme som dette heilt klart burde utvise meir av denne aktsemda i hovudteksten og ikkje berre i notane. Kva seier til dømes Tufts eigne refleksjonar etter drapet på fangane («det er vel slik krigen er») om gjennomslaget av den ideologiske indoktrineringa dei hadde vore igjennom i Waffen SS, om krigens råskap og så vidare?

Kolloen er sjølvsagt innom slike spørsmål, men stundom gjer han for mange stopp på vegen til at han får handsama dei på ei etter mi meining fullt ut tilfredsstillande måte. Dette siste bandet er då også det kortaste av dei tre, men dekkjer likevel størst tidsrom, det vil seie frå 1943 og fram til krigen er slutt.

Ein inngang

Mange av kapitla er også korte, heilt ned i knappe tre–fire sider, og det er illustrerande at så vel slagskipet «Tirpitz» som fangeskipet «Rigel» går ned i havdjupet i løpet av éi einaste setning. Rett nok har Kolloen tidlegare i verket skildra både angrepet på det tyske slagskipet og lagnaden til dei austeuropeiske fangane meir inngåande, men dei ofte medrivande tekstpartia, som det heilt klart finst mange av i verket, er det etter mitt skjønn fleire av i dei føregåande banda.

Sjølv om Ingar Sletten Kolloen har gjort ein stor formidlingsjobb ved på sett og vis å oppdatere grunnforteljinga om den andre verdskrigen for eit breitt publikum, tek ein seg derfor i å håpe på at lesarane tek oppmodinga frå forfattaren om å nytte verket som inngang til ytterlegare fordjuping i okkupasjonshistoria.

Torgeir E. Sæveraas

Torgeir E. Sæveraas er historikar og forfattar.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Sakprosa

Ingar Sletten Kolloen:

Hvis vi overlever. Under krigen: Krigens sluttspill i Norge – og de menneskelige dramaene

Gyldendal

I norsk historieskriving om den andre verdskrigen er «grunnforteljinga» eit innarbeidd omgrep som særleg blir tatt i bruk om ein skal kritisere historieskrivinga for å vere prega av perspektiva til motstandsrørsla og heimefronten. Utan at han nyttar omgrepet, kan også Ingar Sletten Kolloens trebandsverk Under krigen sjåast som eit forsøk på å utvide grunnforteljinga til også å inkludere emne som har fått for lite merksemd i okkupasjonshistoria fram til dei siste åra.

Sjølv om også Kolloen har med mykje om motstandskampen, kontrasterer trebandsverket mellom anna det forfattaren påstår på eit tidspunkt var ein «klart pasifistisk» (!) tendens hjå delar av heimefrontleiinga i møte med den tyske okkupasjonsmaktas heilt reelle evne og vilje til represaliar, med til dømes den meir aktivistiske innretta motstanden frå kommunistane i krigens mellomfase.

I tillegg legg Kolloen prisverdig nok også stor vekt på å fortelje historia om menneske som tidlegare har vorte gjevne ein mindre framståande plass i krigshistoria, som kvinner, born og ikkje minst dei norske jødane.

Vekt på Finnmark

Forfattaren gjev dessutan stor plass til hendingane i Nord-Noreg, blant anna nedbrenninga av Finnmark og dei katastrofale konsekvensane dette fekk for sivilbefolkninga i nord. Han prøver samstundes å setje hendingane inn i eit større strategisk og storpolitisk bilete der Noreg trass Hitlers «skjebnesone»-retorikk og invasjonsfrykt etter kvart vart eit nokså marginalt frontavsnitt.

Kolloens uttalte ambisjon med verket har vore «å bruke det enorme, skriftlige krigshistoriske kildematerialet til å gi en mest mulig mangefasettert framstilling» av okkupasjonen 1940–45. Her må det påpeikast at Kolloen eigentleg i liten grad gjer seg nytte av krigshistorisk kjeldemateriale, men snarare hovudsakleg nyttar den omfattande litteraturen om krigen, rett nok også inkludert trykte kjelder som dagbøker, memoarar og liknande.

Trass i at Kolloen er tydeleg på at målet med trebandsverket ikkje har vore å drive grunnforsking, og også til tider ser personlege forteljingar opp mot forskingslitteraturen, byggjer dermed Under krigen hovudsakleg på eksisterande litteratur og utfordrar i liten grad denne.

Ei innvending

Iblant gjev forfattarens tilnærming her enkelte etter mi meining uheldige utslag, særleg i behandlinga av forteljingar frå frontkjemparar og andre NS-folk. Eit døme er frontkjemparen Hermod Tuft, som Kolloen lèt tenkje at «også dette måtte han prøve å avfinne seg med» etter at han har vore vitne til avrettinga av to sivile (far og son) i slaget ved Tsjerkasy i Ukraina vinteren 1943–44.

Trass i at Kolloen i ein fotnote legg vekt på at Tufts forteljing til liks med andre frontkjemparskildringar «bør leses med aktsomhet», meiner eg at forfattaren i døme som dette heilt klart burde utvise meir av denne aktsemda i hovudteksten og ikkje berre i notane. Kva seier til dømes Tufts eigne refleksjonar etter drapet på fangane («det er vel slik krigen er») om gjennomslaget av den ideologiske indoktrineringa dei hadde vore igjennom i Waffen SS, om krigens råskap og så vidare?

Kolloen er sjølvsagt innom slike spørsmål, men stundom gjer han for mange stopp på vegen til at han får handsama dei på ei etter mi meining fullt ut tilfredsstillande måte. Dette siste bandet er då også det kortaste av dei tre, men dekkjer likevel størst tidsrom, det vil seie frå 1943 og fram til krigen er slutt.

Ein inngang

Mange av kapitla er også korte, heilt ned i knappe tre–fire sider, og det er illustrerande at så vel slagskipet «Tirpitz» som fangeskipet «Rigel» går ned i havdjupet i løpet av éi einaste setning. Rett nok har Kolloen tidlegare i verket skildra både angrepet på det tyske slagskipet og lagnaden til dei austeuropeiske fangane meir inngåande, men dei ofte medrivande tekstpartia, som det heilt klart finst mange av i verket, er det etter mitt skjønn fleire av i dei føregåande banda.

Sjølv om Ingar Sletten Kolloen har gjort ein stor formidlingsjobb ved på sett og vis å oppdatere grunnforteljinga om den andre verdskrigen for eit breitt publikum, tek ein seg derfor i å håpe på at lesarane tek oppmodinga frå forfattaren om å nytte verket som inngang til ytterlegare fordjuping i okkupasjonshistoria.

Torgeir E. Sæveraas

Torgeir E. Sæveraas er historikar og forfattar.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Det blei teater av Brynjulf Jung Tjønns sterke og prislønte diktsamling.

Det blei teater av Brynjulf Jung Tjønns sterke og prislønte diktsamling.

Foto: Den Nationale Scene

Meldingar

Sterkt og poetisk om etnisk utanforskap

Ei enkel, framifrå framsyning om vondskapen som synest å ha bite seg fast i oss.

Jan H. Landro
Det blei teater av Brynjulf Jung Tjønns sterke og prislønte diktsamling.

Det blei teater av Brynjulf Jung Tjønns sterke og prislønte diktsamling.

Foto: Den Nationale Scene

Meldingar

Sterkt og poetisk om etnisk utanforskap

Ei enkel, framifrå framsyning om vondskapen som synest å ha bite seg fast i oss.

Jan H. Landro
Anna Fesun, «Guds moder», gjev «magisk hjelp» til hjelpelause og medvitslause ukrainarar – mot eit verdsleg vederlag.

Anna Fesun, «Guds moder», gjev «magisk hjelp» til hjelpelause og medvitslause ukrainarar – mot eit verdsleg vederlag.

KrigSamfunn

Krig og psyke

Det er vanskeleg å vite om den nye «sigersplanen» som president Zelenskyj nyleg varsla, er ein verkeleg sigersplan eller berre ein ny freistnad på å kurere tungsinn i det ukrainske samfunnet.

Andrej Kurkov
Anna Fesun, «Guds moder», gjev «magisk hjelp» til hjelpelause og medvitslause ukrainarar – mot eit verdsleg vederlag.

Anna Fesun, «Guds moder», gjev «magisk hjelp» til hjelpelause og medvitslause ukrainarar – mot eit verdsleg vederlag.

KrigSamfunn

Krig og psyke

Det er vanskeleg å vite om den nye «sigersplanen» som president Zelenskyj nyleg varsla, er ein verkeleg sigersplan eller berre ein ny freistnad på å kurere tungsinn i det ukrainske samfunnet.

Andrej Kurkov

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis