JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Eit forsvar for staten

Staten kan vere ein viktig medspelar for å styrka liberalismen, meiner Fukuyama.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Francis Fukuyama er professor ved Institut for internasjonale studium ved Stanford-universitetet.

Francis Fukuyama er professor ved Institut for internasjonale studium ved Stanford-universitetet.

Foto: Dreyer

Francis Fukuyama er professor ved Institut for internasjonale studium ved Stanford-universitetet.

Francis Fukuyama er professor ved Institut for internasjonale studium ved Stanford-universitetet.

Foto: Dreyer

3187
20230310
3187
20230310

Sakprosa

Francis Fukuyama:

Liberalismens utfordringer. Slutten på den liberale æra?

Omsett av Emma Bakkevik
Dreyer, 2022

«Behovet for klassisk liberalisme har aldri vært så stort som i dag, fordi USA (så vel som andre liberale demokratier) er mer mangfoldig enn noen gang.» Det skriv den amerikanske statsvitaren Francis Fukuyama i boka Liberalism and its Discontents, som no er omsett til norsk.

Boka er kort og velskriven, og særs aktuell i ei tid då stadig fleire land går tilbake i demokratisk utvikling, og liberale internasjonale institusjonar mistar legitimitet til fordel for ein langt meir maktbasert relasjon mellom verdas statar.

Ljos i mørket

I ein slik dystopisk kontekst ser Fukuyama ljos i mørket. Slik han vel alltid har gjort etter at han på slutten av 1980-talet skreiv om den overlegne posisjonen til det liberale demokratiet, utan seinare å la seg kue av ei uendeleg rekkje kritikarar.

For Fukuyama må eit liberalt samfunn framleis byggje på eit likestilt menneskeverd, rotfesta i evna mennesket har til ta eigne val. Men samstundes åtvarar han i Liberalismens utfordringer mot at trua på at fridomen til den einskilde kan eksistere utan grenser.

Slikt tek seg godt ut i eit år då me feirar 300-årsdagen til den skotske økonomen og moralfilosofen Adam Smith. For som Smith fremjar Fukuyama ein grunnleggjande idé om at alle i samfunnet skal vere frie, og at denne fridomen kan dei berre oppnå gjennom å gjere mennesket meir opplyst, danna og ueigennytting.

Men dette kjem ikkje av seg sjølv, som eit resultat av ei usynleg hand, slik Smith byggjer dei marknadsøkonomiske teoriane sine på. Ifylgje Fukuyama må dei styrast, med hjelp av menneske og organisasjonar i det sivile samfunn, statlege institusjonar og profesjonar.

Moralsk danning

Her trekkjer Fukuyama meir på Smiths moralfilosofi enn dei klassiske marknadsøkonomiske teoriane i liberalismen, sidan han som Smith legg til grunn at moralsk danning kjem frå sosial røynsle og samkvem.

Utfordringa i den samanheng, slik Fukuyama ser det, er at rekkevidda til det einskilde mennesket over tid har vorten gradvis større – frå «friheten til å adlyde regler innenfor et eksisterende rammeverk til at man kan lage sine helt egne regler». Staten må difor, meiner Fukuyama, spele ei sterkare rolle i den moralske danninga.

Korleis det skal skje når stadig fleire land vert mindre demokratiske, skriv Fukuyama ikkje så mykje om. Han er meir oppteken av korleis det liberale demokratiet som idé kan og må reformerast for å overleve seg sjølv.

Sentralt i den samanheng står ytringsfridomen, som er ein grunnleggjande verdi i eit liberalt demokrati med toleranse for ulike meiningar.

Skal liberalismen i den samanheng ha noko å tilby oss framover, må me ifylgje Fukuyama «anerkjenne behovet for en statlig styring» og legge bak oss «den nyliberale epoken der staten ble demonisert som en selvskreven fiende av økonomisk vekst og individuell frihet». Kanskje me kan kalle det ei form for statsliberalisme?

Jan Erik Grindheim

Fyrsteamanuensis ved Universitetet i Søraust-Noreg og statsvitar i tankesmia Civita.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Sakprosa

Francis Fukuyama:

Liberalismens utfordringer. Slutten på den liberale æra?

Omsett av Emma Bakkevik
Dreyer, 2022

«Behovet for klassisk liberalisme har aldri vært så stort som i dag, fordi USA (så vel som andre liberale demokratier) er mer mangfoldig enn noen gang.» Det skriv den amerikanske statsvitaren Francis Fukuyama i boka Liberalism and its Discontents, som no er omsett til norsk.

Boka er kort og velskriven, og særs aktuell i ei tid då stadig fleire land går tilbake i demokratisk utvikling, og liberale internasjonale institusjonar mistar legitimitet til fordel for ein langt meir maktbasert relasjon mellom verdas statar.

Ljos i mørket

I ein slik dystopisk kontekst ser Fukuyama ljos i mørket. Slik han vel alltid har gjort etter at han på slutten av 1980-talet skreiv om den overlegne posisjonen til det liberale demokratiet, utan seinare å la seg kue av ei uendeleg rekkje kritikarar.

For Fukuyama må eit liberalt samfunn framleis byggje på eit likestilt menneskeverd, rotfesta i evna mennesket har til ta eigne val. Men samstundes åtvarar han i Liberalismens utfordringer mot at trua på at fridomen til den einskilde kan eksistere utan grenser.

Slikt tek seg godt ut i eit år då me feirar 300-årsdagen til den skotske økonomen og moralfilosofen Adam Smith. For som Smith fremjar Fukuyama ein grunnleggjande idé om at alle i samfunnet skal vere frie, og at denne fridomen kan dei berre oppnå gjennom å gjere mennesket meir opplyst, danna og ueigennytting.

Men dette kjem ikkje av seg sjølv, som eit resultat av ei usynleg hand, slik Smith byggjer dei marknadsøkonomiske teoriane sine på. Ifylgje Fukuyama må dei styrast, med hjelp av menneske og organisasjonar i det sivile samfunn, statlege institusjonar og profesjonar.

Moralsk danning

Her trekkjer Fukuyama meir på Smiths moralfilosofi enn dei klassiske marknadsøkonomiske teoriane i liberalismen, sidan han som Smith legg til grunn at moralsk danning kjem frå sosial røynsle og samkvem.

Utfordringa i den samanheng, slik Fukuyama ser det, er at rekkevidda til det einskilde mennesket over tid har vorten gradvis større – frå «friheten til å adlyde regler innenfor et eksisterende rammeverk til at man kan lage sine helt egne regler». Staten må difor, meiner Fukuyama, spele ei sterkare rolle i den moralske danninga.

Korleis det skal skje når stadig fleire land vert mindre demokratiske, skriv Fukuyama ikkje så mykje om. Han er meir oppteken av korleis det liberale demokratiet som idé kan og må reformerast for å overleve seg sjølv.

Sentralt i den samanheng står ytringsfridomen, som er ein grunnleggjande verdi i eit liberalt demokrati med toleranse for ulike meiningar.

Skal liberalismen i den samanheng ha noko å tilby oss framover, må me ifylgje Fukuyama «anerkjenne behovet for en statlig styring» og legge bak oss «den nyliberale epoken der staten ble demonisert som en selvskreven fiende av økonomisk vekst og individuell frihet». Kanskje me kan kalle det ei form for statsliberalisme?

Jan Erik Grindheim

Fyrsteamanuensis ved Universitetet i Søraust-Noreg og statsvitar i tankesmia Civita.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Gravfølgjet for Mohammad Mahdi Ammar og Abbas Fadel Yassin, båe drepne av eksploderande personsøkjarar i Beirut. Ammar er son til ein framståande medlem av Hizbollah-rørsla.

Gravfølgjet for Mohammad Mahdi Ammar og Abbas Fadel Yassin, båe drepne av eksploderande personsøkjarar i Beirut. Ammar er son til ein framståande medlem av Hizbollah-rørsla.

Foto: Mohamed Azakir / Reuters / NTB

KommentarSidene 2-3

Krig med personsøkjarar i folkerettsleg gråsone

Kvelden før personsøkjaråtaket endra Israels krigskabinett målsetjingane med krigen i nord. Ei eskalering låg derfor i kjømda.

Cecilie Hellestveit
Gravfølgjet for Mohammad Mahdi Ammar og Abbas Fadel Yassin, båe drepne av eksploderande personsøkjarar i Beirut. Ammar er son til ein framståande medlem av Hizbollah-rørsla.

Gravfølgjet for Mohammad Mahdi Ammar og Abbas Fadel Yassin, båe drepne av eksploderande personsøkjarar i Beirut. Ammar er son til ein framståande medlem av Hizbollah-rørsla.

Foto: Mohamed Azakir / Reuters / NTB

KommentarSidene 2-3

Krig med personsøkjarar i folkerettsleg gråsone

Kvelden før personsøkjaråtaket endra Israels krigskabinett målsetjingane med krigen i nord. Ei eskalering låg derfor i kjømda.

Cecilie Hellestveit
Laila Goody, Maria Ómarsdóttir Austgulen, Trond Espen Seim og John Emil Jørgenrud i nachspielet frå helvete som stykket til Edward Albee blir kalla.

Laila Goody, Maria Ómarsdóttir Austgulen, Trond Espen Seim og John Emil Jørgenrud i nachspielet frå helvete som stykket til Edward Albee blir kalla.

Foto: Erika Hebbert

TeaterMeldingar
Jan H. Landro

Sterkt om livsløgn og overleving

Gode skodespelar­prestasjonar i intens kamp på liv og død.

Den nye statsministeren i Frankrike, Michel Barnier, blir klappa inn av den utgåande, Gabriel Attal, i ein seremoni på Hôtel Matignon i Paris 5. september.

Den nye statsministeren i Frankrike, Michel Barnier, blir klappa inn av den utgåande, Gabriel Attal, i ein seremoni på Hôtel Matignon i Paris 5. september.

Foto: Stephane De Sakutin / Reuters / NTB

KommentarSamfunn
Bjørn Kvalsvik Nicolaysen

Ny statsminister med gjeld, utan budsjett

No lyt alt skje raskt i fransk politikk for å avverje nye kriser.

Justis- og beredskapsminister Emilie Enger Mehl på veg til pressetreffet om motarbeiding av kriminalitet. Også statsminister Jonas Gahr Støre og finansminister Trygve Slagsvold Vedum deltok.

Justis- og beredskapsminister Emilie Enger Mehl på veg til pressetreffet om motarbeiding av kriminalitet. Også statsminister Jonas Gahr Støre og finansminister Trygve Slagsvold Vedum deltok.

Foto: Thomas Fure / NTB

Samfunn
Sofie May Rånes

– No ser me effekten av færre politifolk

Det er mykje regjeringa kunne gjort som dei ikkje har gjort. Me er ikkje imponerte, seier Helge André Njåstad (FrP).

Då nordmennene kom til Færøyane, eller Fårøyane, rundt 800 var «hagane fulle av sau, som irane hadde ale upp, bergi tekte med fugl, nøgdi med rekved til husbyggjing, fisk og kval utanfor døri og vetrar so milde at sau og hest levde ute», skreiv landsfaderen Jóannes Patursson i boka Frå Færøyane i 1925.  I dag er det om lag 70.000 sauer som går fritt ikring, også rundt Tórshavn.

Då nordmennene kom til Færøyane, eller Fårøyane, rundt 800 var «hagane fulle av sau, som irane hadde ale upp, bergi tekte med fugl, nøgdi med rekved til husbyggjing, fisk og kval utanfor døri og vetrar so milde at sau og hest levde ute», skreiv landsfaderen Jóannes Patursson i boka Frå Færøyane i 1925. I dag er det om lag 70.000 sauer som går fritt ikring, også rundt Tórshavn.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Nytt frå vestfronten

Ute i Atlanterhavet ligg Færøyane som ein front mot lågtrykk, vestavêr og liberale haldningar.

Hallgeir Opedal
Då nordmennene kom til Færøyane, eller Fårøyane, rundt 800 var «hagane fulle av sau, som irane hadde ale upp, bergi tekte med fugl, nøgdi med rekved til husbyggjing, fisk og kval utanfor døri og vetrar so milde at sau og hest levde ute», skreiv landsfaderen Jóannes Patursson i boka Frå Færøyane i 1925.  I dag er det om lag 70.000 sauer som går fritt ikring, også rundt Tórshavn.

Då nordmennene kom til Færøyane, eller Fårøyane, rundt 800 var «hagane fulle av sau, som irane hadde ale upp, bergi tekte med fugl, nøgdi med rekved til husbyggjing, fisk og kval utanfor døri og vetrar so milde at sau og hest levde ute», skreiv landsfaderen Jóannes Patursson i boka Frå Færøyane i 1925. I dag er det om lag 70.000 sauer som går fritt ikring, også rundt Tórshavn.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Nytt frå vestfronten

Ute i Atlanterhavet ligg Færøyane som ein front mot lågtrykk, vestavêr og liberale haldningar.

Hallgeir Opedal

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis