Roman

Monika Fagerholm:

Hvem drepte bambi?

Omsett av Kyrre Haugen Bakke
Oktober 

Finlandssvenske Monika Fagerholm vart i 2020 tildelt Nordisk råds litteraturpris for denne romanen. Fleire tidlegare bøker frå hennar hand har også fått prisar, særleg merksemd fekk ho for Vidunderlige kvinner ved vann og Den amerikanske jenta.  

I Hvem drepte bambi undersøker forfattaren kva som skjer når eit overgrep slår ned som ei bombe i eit samfunn der pengar og prestisje er det styrande prinsippet for samhandling og relasjonar.

Frå kjellardjupet

Boka stiller spørsmål som: Korleis bør eit samfunn straffe unge lovbrytarar? På kva måtar får unge menneske seksualiteten forma av sosiale medium og popkultur? Kva gjer eit stigma med eit menneske, spesielt i våre dagar, der så mykje lynraskt blir spreitt og stilt offentleg til skode?

Romanen gir ikkje klåre svar, han er eit puslespel der ein del av brikkene aldri kjem heilt på plass.

På ein fest i eit stort hus i eit finare nabolag stenger fire unge gutar ei klasseveninne inne i eit kjellarrom, bind og kneblar henne før dei valdtar henne etter tur. Vert for festen og hovudmann under overgrepet er den tidlegare kjærasten hennar, Nathan. Den einaste som tar på seg skuld for ugjerninga, heiter Gusten Grippe og fungerer som ein slags hovudperson i romanen.

Fagerholms brennpunkt er ikkje gjengvaldtekta i seg sjølv. Det ho vil vise fram, er nokre av dei mekanismane som har gjort dei unge gutane i stand til å utføre ei slik ugjerning, og ikkje minst kva verknad ei slik hending har på eit lite samfunn, på vener, naboar og familierelasjonar. Dessutan: Kvar går dei unge gutane etter dette, korleis skal dei bli vaksne, ansvarlege menn, er det i det heile tatt mogleg?

Rører ikkje

Handlinga i boka blir heilt ukronologisk fortald. Her er to tidsplan – hausten 2007 då overgrepet skjer, og sju–åtte år seinare – og det blir hoppa fram og tilbake mellom tidsplana gjennom heile romanen. Vanskelegare å følgje er alle dei ulike forteljarstemmene. Det er ikkje alltid lett å skjøne kven som snakkar, eller – kanskje rettare – kven det blir snakka gjennom. Teksten er nemleg pepra med sitat, popkulturelle og andre referansar, avbrotne setningar og refrengliknande uttrykk – ofte på engelsk. Denne mangslungne mosaikken blir til ein slags kollektivroman.

I sentrum står likevel Gusten Grippe og korleis han lever med – eller slett ikkje greier å leve med – det han var med på. Han balar med kjærleiken, har mista ei han verkeleg var knytt til, og er no i eit meir overflatisk forhold.

Mor hans er òg ein viktig figur. Ho og mora til Nathan var bestevenninner, og båe desse kvinnene har stor plass i romanen. Mor til Gusten er operasongar av det meir eksperimentelle slaget. Etter å ha høyrt henne synge spør venninna til Gusten: Er det ikkje meininga at musikk skal røre hjartet vårt?

Under lesnaden av romanen stilte eg meg etter kvart eit liknande spørsmål: Er det ikkje meininga at ein roman om eit bestialsk overgrep skal røre kjenslene våre? For det gjer ikkje denne romanen i særleg grad. Det har med den samansette og polyfoniske forma å gjere, og dessutan med det at stiltonen for ein stor del har eit ironisk preg. Men Fagerholm reiser mange aktuelle og interessante spørsmål om skuld (og uskuld, altså «bambi») og soning i ei bok som er meir ein samfunnskritikk enn ein psykologisk studie.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.