Roman

Kjersti Kollbotn:

Jord

Cappelen Damm

«Kva vil finnast i denne slekta? Kven skal bere jorda vidare», tenkjer Regine for seg sjølv på slutten av Kjersti Kollbotns roman Jord. Plasskvinna Regine har sjølv komme utanfrå og gift seg med odelsguten Halvor. Og ho har sett at dei som skal bere jorda vidare, er som alle andre: ulike. Nokre har styrke i møte med dei harde vilkåra og står oppreist, andre har det ikkje, går til grunne og riv dei næraste med seg.

Det finst ikkje alltid val

Vi følger tre generasjonar gardbrukarar fram til like oppunder første verdskrigen. Det som gjeld på garden, er kraft, evne og vilje til arbeid, og til å skape eit godt liv utan å vente for mykje av det. Vesle Halvor veks opp med lærdommen om at potetene må opp sjølv om faren døyr. Han finn seg jenta Regine og stiftar familie. Det er ikkje berre ein dans på groar, og sonen Skjalg i neste generasjon har sitt å gjere opprør mot. Men heller ikkje for han og kona Oda, som kunne tillate seg å vere forelska i byrjinga, er vegen utan snublesteinar. Det er mykje å stri med. For alle personane i dei tre tidene gjeld det at ein ikkje kan velje og vrake blant kone- og manneemne eller yrke, ein kan heller ikkje velje seg mental utrusting. Ein kan ikkje velje bort vondskapsfulle naboar som prøver å ribbe ein til skinnet. Ein kan ikkje velje bort fødselsdepresjonar, særleg når ein ikkje har ord for det. Ein kan ikkje velje at barn skal leve opp.

Sel ikkje ved dørene

Kjersti Kollbotn skriv om dei harde kåra på ein nøktern måte. Her er ikkje rom for sentimentalitet, verken i romanhandlinga eller i språket, slik sett står elementa i stil. Samstundes kan den korthogde sagastilen skape vel mykje distanse – sjølv har eg i alle fall vanskar med å kome på innsida av stoffet. Eg synest eg står mykje utanfor og les på ein plakat: «Sommaren trekkjer seg tilbake i haust. Dagane kjem med silregn. Timane blir dunkle. Landskapet grånar i låglandet, snøen kryp nedetter fjellsidene.»

Enkeltståande eksempel seier kanskje ikkje så mykje, men over tid kjenner eg at leserytmen blir noko vengestekt. Kapitteltitlane som byter mellom «Halvor», «Regine», «Skjalg», «Oda», og så bortetter, underbygger denne distansen med klangen av scenetilvisingar: teppet går til sides og no skal vi få sjå den og den. Romanteknisk er eg imponert over det gjennomførte i Kollbotns arbeid, men eg blir ikkje så gripen. Gløymer språket å leve i alt det korte, undrar eg på side 85, når eg les ei setning som plutseleg skil seg ut. Regine er ute og trekkjer garn, og ho har akkurat kakka ein fisk i hovudet: «Lenge etter at fiskelivet hans er over, lagar han lyd mot trevirket.» Denne vedunderlege setninga opnar så mykje og viser ein forfattar som smir, framfor å hogge.

Men slike setningar kjem ikkje ofte igjen, og eg byrjar å tru at det ikkje er meininga at vi skal bli så lettvint gripne. Kanskje vi meir skal kjenne på samsvaret mellom språk og liv, og la oss gripe gjennom det. Eg byrjar å tru at eg godtar det også.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er litteraturvitar og fast bokmeldar i Dag og Tid.