Roman

Yasmina Reza:

Babylon

Omsett av Gøril Eldøen
Solum bokvennen

«Aldri meir» var ein slager på 1970-talet framført av Hege Tunaal med tekst av Hartvig Kiran, ein sår song om tapt kjærleik. Teksten er ekstra sterk fordi han òg formidlar kor brutalt forgjengeleg alt i livet vårt i grunnen er. På mange måtar består jo livet av éin lang serie «aldri meir».

Personane i Babylon er rundt seksti og har denne litt desperate kjensla av at alt snart er for seint, ein posisjon som gjer at dei står og vippar mellom resignasjon og panikk: «Noen dager får jeg alderen min rett i fleisen når jeg våkner om morgenen. Ungdommen vår er død. Vi blir aldri unge igjen. Det er dette ’aldri igjen’ som er så svimlende.» Når tragedien råkar, skjer det på like meiningslaust og rotete vis som alt anna i livet – og ein er like lite førebudd som ein var då ein var yngre.

Yasmina Reza er fransk dramatikar og skodespelar, mest kjend for å skrive satirisk teater der karakterane brått og uforvarande blir stilte overfor moralske dilemma. Eit av dei har også vorte transformert til den suksessrike amerikanske filmen, Carnage («blodbad»).

Lik på avvegar

Misforholdet mellom svære etiske utfordringar og «små» og hjelpelause kvardagsmenneske er ein velkjend og velbrukt tematikk, som utgangspunkt for både tragedie og komedie. Reza meistrar båe delar – på ein gong. Ein merkelapp som det har gått litt inflasjon i, høver godt på Babylon: Romanen er ein tragikomedie – eller ein satire, om ein vil.

Elisabeth, omkring seksti år, bur i ein forstad i Paris. Tilfeldigvis kjem ho stadig oftare i snakk med ein av naboane, Jean-Lino, som er italiensk innvandrar med kone og katt. Litt spontant arrangerer Elisabeth og mannen hennar ein vårfest med ganske mange gjester, og naboane kjem også. Det vert livleg og fuktig. Når alle gjestane har gått, kjem Jean-Lino attende og fortel at kona hans ligg død på soverommet i etasjen over, han har kvelt ho. Elisabeth forbarmar seg over drapsmannen i staden for å dømme og støyte han vekk.

Herfrå og ut får romanen eit sterkt islett av det klassiske motivet «kvar skal vi gjere av liket». Den drepne blir trilla rundt i Elisabeths digre koffert ned trapper og inn i heisar og så bortetter, på flukt frå naboar og politi. I Rezas støyping blir det likevel ein tekst milevidt frå platt farse. Forfattaren har ein skarp penn og eit kvast blikk for absurde kvardagslege detaljar, slike som oppstår sjølv i noko så dramatisk og ekstremt som her.

Klassisk og stram

Sjølv dei mest ordinære og tilsynelatande fornuftsdrivne menneska kan plutseleg utføre brutale (Jean-Lino) og idiotiske (Elisabeth) gjerningar. Den som lesaren endar med å kjenne mest sympati for, er han som har gjort udåden, denne hjelpelause ugjerningsmannen som fleire gonger blir omtala som «mild».

Den vesle, stramt komponerte romanen kunne ha vore ei lang novelle eller nettopp eit skodespel, så konsentrert og klassisk i forma som han er: Alt skjer i løpet av nokre få timar og på éin stad. Likevel blir heile liv rulla opp, og eitt av dei får altså ein brå slutt.

Det heile er så meisterleg gjort at det blir oppslukande som ein krim og tankevekkande som eit Ibsen-stykke – og altså med ein lattervekkande tilleggsdimensjon.

Gøril Eldøen har ført Rezas presise fransk over til eit plettfritt bokmål.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.