Bok
Å tape ein krig
Torgrim Eggen skriv om to gutungar fanga i eit djevelsk system.
Torgrim Eggen har fått fleire prisar for forfattarskapen sin.
Foto: Maria Vivde / Cappelen Damm
Fritt folk heitte NS-partiavisa under krigen fram til 7. mai 1945, da avisa blei nedlagd. Forsøk på å skape eit nytt «partiorgan» enda i 1952 med vekeavisa Folk og land, som hadde eit opplag på rundt 7000 på det meste. Avisa gjekk inn i 2003.
Den store agendaen var landssvikoppgjeret, som det gamle NS-miljøet såg på som ulovleg, sidan den såkalla «landssvikanordningen» var gitt tilbakeverkande kraft. Men verken passive partimedlemmer eller aktive medløparar fekk den oppreisinga dei higa etter, og for frontkjemparane var det ingen nåde. Dei måtte leve med skamma og utfrysinga i mange år etter krigen.
Grundig og gripande
Det er dette Torgrim Eggen grip fatt i når han tar for seg si eiga familiehistorie frå Ringebu, Dovre og Vingelen nord i Østerdalen, og han leverer ei grundig og gripande historie om dei to onklane på morssida som verva seg til Waffen SS og til Skijegerbataljonen. Dei var nærast for ungar å rekne, 15–16 år gamle, og det dei opplevde ved Leningrad og nord i Karelen i Finland, gjorde dei på mange måtar uskikka for eit sivilt liv etter krigen, uskikka for både arbeidsliv og familieliv. Traume og søvnlause netter, dempa av alkohol og sterke medisinar, år ut og år inn fram til dei døydde, Sigurd, den yngste, i 1971, Oddmund i 1978.
Det overordna spørsmålet er sjølvsagt kva det var som dreiv dei inn i så fatale val. Eventyrlyst, krigsromantikk og kommunistfrykt har mange frontkjemparar hevda, kanskje også eit streif av nasjonal idealisme, framandfrykt og jødehat, vikingånd, politisk fanatisme, massesuggesjon og ein lengt etter dåd og ære. Men også ei inngrodd kjensle av å stå over andre folkeslag gjennom blod og rase. Denne blodmystikken har da også gitt tittel til romanen, som kanskje like gjerne kan kallast ein skjønnlitterær familiebiografi.
Dei to kom frå ein ressurssterk familie. Faren var folkehøgskolerektor og høgt respektert i bygda, og identiteten var forankra i norskdom og draumen om sagatida og tusenårsriket, slik Olav Aukrust (1883–1929) uttrykte det i læreplanen for Dovre folkehøgskole (1915–1922): «Held ein dette mystiske, mytisk-religiøse, national-symbolske og kristelege fast […] vil Dovre straks bjode seg fram som ein høveleg stad for nationalt og religiøst nykveikjingsarbeid, for norsk folkehøgskole på gamal grunn.» Frå Olav Aukrust til agrarfascismen er det kort veg, og dette ideologiske svermeriet kom også til å prege Vidkun Quisling, som hos Torgrim Eggen framstår som ein livsfjern, pompøs og operetteaktig svermar og strevar.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
