JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Uynskte lukkynske

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2356
20200221
2356
20200221

«Den late sit i senga og ynskjer han hadde lege», seier ordtaket. Dei som er sengebundne, skal visseleg få kvila når dei ynskjer og treng det, men det er ikkje ynskjeleg at alle andre ligg og dreg seg jamt. Me lyt hugsa at «ynske fyller ingen sekk», eller som det òg heiter: «Var det nok med ynske, var alle mann rike.»

Me får ikkje alt me ynskjer oss, men det er ikkje forbode å ynsketenkja – eller tenkja på ynskja, som er det me skal gjera her. Ynskja er eit gamalt, germansk verb som i dag finst i former som svensk önska, dansk (og bokmål) ønske, færøysk ynskja, islandsk æskja, engelsk wish, nederlandsk wensen og tysk wünschen. Opphavleg stod det ein w fremst i dei nordiske formene òg, men i tidleg norrøn tid fall denne w-en bort framfor runda vokal (jf. norsk ord, ull og ulv mot engelsk word, wool, wolf og tysk Wort, Wolle, Wolf). I utgangspunktet var det òg ein n inne i dei nordiske formene. Denne n-en fall fyrst bort (jf. norr. yskja, øskja), men etter påverknad frå mellomlågtysk wunschen kom han inn att i alle dei nordiske måla utanom islandsk. Av ynskja kjem elles substantivet ynske.

Nokre av dei som ynskjer seg ei trongare rettskriving, er misnøgde med normeringa av ynskja. Sidan me kan velja mellom a- eller e-ending i infinitiv, y eller ø fremst i ordet og j eller ikkje j inni ordet, er det i alt åtte tillatne former i infinitiv. Men språkbrukarane har ikkje dei same formene øvst på ynskelista si, og det er uråd for rettskrivingsnemndene å gå med på alle ynske og krav. Ynskekvister og ynskebrunnar hadde kanskje letta arbeidet?

Det hender at ynska våre vert oppfylte, jamfør ynskekonsertar, ynskedikt og ynskereprisar. Nokre får ynskevêr i bryllaupet sitt, og både fotballspelarar og politikarar talar om å vera i ynskeposisjon. Ynska våre kan vera både høge og heite: «Det høgste ynsket hennar er å få ein katt.» «Dei har eit brennande ynske om å redda verda.» Det er elles god folkeskikk å ynskja gjester velkomne og ynskja folk til lukke når dei fyller år. Dersom me har gjort noko dumt, kan me ynskja det ugjort, og dersom nokon er leie mot oss, kan me ynskja oss ut eller bort eller ynskja vondt over plageåndene. Elles gjeld det å smørja seg med tolmod: «Ein ynskjer mangt i yngda; ein får det fyrst i alderen.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

«Den late sit i senga og ynskjer han hadde lege», seier ordtaket. Dei som er sengebundne, skal visseleg få kvila når dei ynskjer og treng det, men det er ikkje ynskjeleg at alle andre ligg og dreg seg jamt. Me lyt hugsa at «ynske fyller ingen sekk», eller som det òg heiter: «Var det nok med ynske, var alle mann rike.»

Me får ikkje alt me ynskjer oss, men det er ikkje forbode å ynsketenkja – eller tenkja på ynskja, som er det me skal gjera her. Ynskja er eit gamalt, germansk verb som i dag finst i former som svensk önska, dansk (og bokmål) ønske, færøysk ynskja, islandsk æskja, engelsk wish, nederlandsk wensen og tysk wünschen. Opphavleg stod det ein w fremst i dei nordiske formene òg, men i tidleg norrøn tid fall denne w-en bort framfor runda vokal (jf. norsk ord, ull og ulv mot engelsk word, wool, wolf og tysk Wort, Wolle, Wolf). I utgangspunktet var det òg ein n inne i dei nordiske formene. Denne n-en fall fyrst bort (jf. norr. yskja, øskja), men etter påverknad frå mellomlågtysk wunschen kom han inn att i alle dei nordiske måla utanom islandsk. Av ynskja kjem elles substantivet ynske.

Nokre av dei som ynskjer seg ei trongare rettskriving, er misnøgde med normeringa av ynskja. Sidan me kan velja mellom a- eller e-ending i infinitiv, y eller ø fremst i ordet og j eller ikkje j inni ordet, er det i alt åtte tillatne former i infinitiv. Men språkbrukarane har ikkje dei same formene øvst på ynskelista si, og det er uråd for rettskrivingsnemndene å gå med på alle ynske og krav. Ynskekvister og ynskebrunnar hadde kanskje letta arbeidet?

Det hender at ynska våre vert oppfylte, jamfør ynskekonsertar, ynskedikt og ynskereprisar. Nokre får ynskevêr i bryllaupet sitt, og både fotballspelarar og politikarar talar om å vera i ynskeposisjon. Ynska våre kan vera både høge og heite: «Det høgste ynsket hennar er å få ein katt.» «Dei har eit brennande ynske om å redda verda.» Det er elles god folkeskikk å ynskja gjester velkomne og ynskja folk til lukke når dei fyller år. Dersom me har gjort noko dumt, kan me ynskja det ugjort, og dersom nokon er leie mot oss, kan me ynskja oss ut eller bort eller ynskja vondt over plageåndene. Elles gjeld det å smørja seg med tolmod: «Ein ynskjer mangt i yngda; ein får det fyrst i alderen.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Foto: NTB

Ordskifte

«I dag får ikkje ME-pasientane rett behandling.»

Bjørn K. Getz Wold
Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Foto: NTB

Ordskifte

«I dag får ikkje ME-pasientane rett behandling.»

Bjørn K. Getz Wold
Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Foto: Fartein Rudjord

BokMeldingar

Eg ropar om det heile tida

Boka til Kathrine Nedrejord er både pamflett og roman.

Hilde Vesaas
Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Foto: Fartein Rudjord

BokMeldingar

Eg ropar om det heile tida

Boka til Kathrine Nedrejord er både pamflett og roman.

Hilde Vesaas

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis