I skrivande stund er det ikkje mange botnfrosne bekker å sjå her heime. Skogbotnen er turr mange stader, og folk strøymer til badevatn med sandbotn og andre slags botnar. «Ein kjem ikkje djupare enn åt botnen», seier ordtaket. Sant nok, men å koma djupt ned i ein båt som ligg med botnen i vêret, er vel ikkje so lett?

Granskarane som freistar setja opp grunnformene til arveordet botn, byggjer på ustø botn. Ordet har so ulike former i måla at det er vandt å finna formene som dei alle botnar i, om me kan seia det slik. Botn (norr. botn) er i alle tilfelle eit gamalt ord for ‘nedste flate, grunn’. Ordet ter seg i former som svensk botten, engelsk bottom, nederlandsk bodem og tysk Boden. Bokmålsforma bunn kjem av dansk bund. I norsk folkemål støyter me jamnast på formene botn, bott og bonn (ofte skrive bånn). Botn er i ætt med latin fundus, som har gjeve oss ord som fundament, fundera og fond.

Me brukar botn om underdelen i innhole saker, den inste enden av noko og liknande, jamfør «botnen i badekaret», «ein tjukkbotna kjele», «sjå botnen i brunnen», «gå eit stykke innover dalbotnen». Dersom ein ikkje har pengar på kistebotnen, lyt ein leva sparsamt og fylgja dette rådet: «D’er best å spara frå loket; d’er seint når ein ser botnen.» Når karet er botnskrapa, er det i alle fall for seint. Nokre saker, til dømes skrin og koffertar, kan ha dobbel botn – eller tvibotn, som det òg har vorte kalla. Adjektiva dobbel(t)botna og tvibotna kan visa til gåtefulle, tvitydige og innfløkte utsegner og personar («ein tvibotna replikk»).

Når me kjenner folk til botnar, veit me om dei er gode på botnen eller ikkje. Kan henda veit me at det ikkje er botn i dei, og at dei lett kan hiva innpå eit par kakebotnar. Ord som grorbotn, klangbotn, hovudbotn, botnfarge og botnline kan brukast om fine og leie saker, alt etter samanhengen («finna grorbotn for ideane sine», «vera sår i hovudbotnen»). Andre botn-ord har støtt med det låge og leie å gjera, som botnnivå, botnrekord og botnlag. Det heiter seg at det er best å gjeva seg på topp, men i botn og grunn – eller «i botn og grotn», som Agnes Ravatn skjemtande har hevda at det heiter på nynorsk (Dag og Tid 4/2010 og Folkelesnad s. 35) – høver det å setja strek her. For no har me nått botnen.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com