Er det noko linakostenkosk over Vasyl Ivantsjuk? Eg skvatt til over dette abrakadabra-adjektivet, kva er dette for noko tull? Ho vart fødd 18. mars, han 19. mars, fekk eg vita vidare. Dette utrulege astrologiske faktum imponerte meg ikkje. Men forfattaren gav seg ikkje, og til slutt vart eg overtydd. To ukrainske geni, dei største i vår tid.

Lina Kostenko, fødd i 1930, er utan tvil den fremste poeten i Ukraina. Då eg byrja læra meg ukrainsk, skjøna eg snøgt kor viktig ho er for alle ukrainarar. Poesi er vanskeleg for utlendingar, men det hjelper at dikta ofte er stutte.

Om eg skal lesa ei heil bok på ukrainsk, må det nesten vera ei sjakkbok. Eg les no «Dei to verdene til Vasyl Ivantsjuk» av Miron Kozak (2019). Dei fleste vil vera samde i at dei tre store nolevande sjakkgenia er Carlsen, Kasparov og Ivantsjuk. Kozak freistar skjøna kva som gjer særlingen frå Lviv så genial. Argumenta vert jamt krydra med sitat frå poeten, som ein trygt kan kalla genial.

Men er det noko poeng å trekkja inn Kostenko i ei sjakkbok? Skal eg analysera Carlsen gjennom Olav H. Hauge? Eller Rolf Jacobsen? Eg tykte fyrst parallellen var litt parodisk, før brikkene fall på plass. Det viser seg at Kostenko ofte skriv om sjakk. For ei openberring det var å sjå sjakkpoesien hennar!

Alt i 1961 kom eit versedrama om to munkar som spelar sjakk i smug. Her er sjakken ikkje berre med sånn en passant, alt krinsar rundt sjakken. Så har ho diktet «Steinitz-gambiten», som handlar om den paradoksale lagnaden til den fyrste verdsmeisteren Wilhelm Steinitz.

Kostenko skriv om Steinitz, posisjonsspelets far, i heilt presise ordelag. Korleis kunne den seriøse modernisten finna opp ei romantisk sjakkopning, ein gambit? Det kunne ikkje enda godt: Han tapte partiet og døydde som psykiatrisk pasient (sann historie).

Etter det russiske åtaket på Georgia i 2008 publiserte Kostenko eit sterkt dikt der Georgia er eit sjakkbrett. Tårn, fotsoldatar, hestar vert ofra for kongen. Men heltinna er ei jente som minner om prinsesse Tina, mytologisert i eit georgisk helteepos frå 1100-talet. Kven er eigenleg denne jenta, dronninga på sjakkbrettet til Kostenko anno 2008? I ei bok frå 2016 seier poeten at ho ser Georgia gjennom den sterke tradisjonen for kvinnesjakk i landet. Heltinna har fysiske karaktertrekk frå namngjevne georgiske sjakkstormeistrar.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonalmeister i sjakk.