JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Rasande rasfarleg

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2362
20200306
2362
20200306

«Ungdomen rasar; alderdomen tasar», seier ordtaket. Verbet tasa (‘tapa seg, veikna’) er kanskje ukjent for mange i dag, men rasa kjenner me. Me kan koma rasande, rasa rundt i bil, rasa i svevnen (tala i ørske) og rasa frå oss. Stundom er det gagn i slik rasing, men det hjelper lite å rasa mot styremaktene når ein vert teken av snøras.

Norrønt rasa vart nytta i tydinga ‘fara i veg, storma fram’. Tydinga ‘vera vreid’ (jf. «vera rasande», raseri) har kome inn seinare, truleg etter påverknad frå tysk rasen (‘vera frå seg av sinne’). Andre nærskylde ord er norrønt ras (‘bråhast, skunding, snøggleik’), ræsa (‘få på glid, lata renna’) og rás (‘laup; spor, far, veg; flokk’). Desse orda finst i norsk òg, til dømes er det nokre som nyttar rås når dei talar om krøterstigar, men ordet er endå meir kjent på Færøyane og Island, der rás vert nytta i tydinga ‘(radio-/fjernsyns-)kanal’. Dei største statlege radiokanalane på Island heiter rett og slett Rás 1 og Rás 2. Norrønt rás er elles eit av dei mange nordiske orda som sneik seg inn i engelsk i mellomalderen. Der fekk det forma race, og dette ordet har seinare kome inn att i norsk, jamfør rotterace og racerbil.

Folk som rasar, kan lett koma til å rasera blomebed, bygningar og jamvel heile byar, i alle fall om dei rasar villmann (‘går berserk’). Likevel ser det ikkje ut til å vera noko samband mellom rasa og rasera. Rasera er i ætt med radera, som har uvisst opphav, medan rasa kjem av ei germansk rot som truleg har grunntydinga ‘fara fram, renna av stad’. Rasa er heller ikkje i ætt med det omstridde substantivet rase (‘gruppe innanfor ei art; folkegruppe’). Sistnemnde skal koma av italiensk razza, som òg har uvisst opphav.

Når me skal seia at noko eller nokon fer fram med ofse, er rasa godt å ha. «Stormen rasa heile natta.» «Dei var ute og rasa.» «Ho kom i rasande fart.» Ordet vert jamvel nytta om brund: «Kua rasar» (‘er paringshuga’). Rasande kan òg vera reint forsterkande, jamfør seiemåtar som «vera rasande god til å syngja», «ha det rasande moro». Det er ikkje like moro når noko rasar i tydinga ‘glida ut, rausa ned’: «Muren rasa.» «Vegen rasa ut.» Både snøras, jordras, steinras og leirras tek liv. Rastrygging må til, elles kan eit ras av turgåarar rasa inn i rasfarlege område.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

«Ungdomen rasar; alderdomen tasar», seier ordtaket. Verbet tasa (‘tapa seg, veikna’) er kanskje ukjent for mange i dag, men rasa kjenner me. Me kan koma rasande, rasa rundt i bil, rasa i svevnen (tala i ørske) og rasa frå oss. Stundom er det gagn i slik rasing, men det hjelper lite å rasa mot styremaktene når ein vert teken av snøras.

Norrønt rasa vart nytta i tydinga ‘fara i veg, storma fram’. Tydinga ‘vera vreid’ (jf. «vera rasande», raseri) har kome inn seinare, truleg etter påverknad frå tysk rasen (‘vera frå seg av sinne’). Andre nærskylde ord er norrønt ras (‘bråhast, skunding, snøggleik’), ræsa (‘få på glid, lata renna’) og rás (‘laup; spor, far, veg; flokk’). Desse orda finst i norsk òg, til dømes er det nokre som nyttar rås når dei talar om krøterstigar, men ordet er endå meir kjent på Færøyane og Island, der rás vert nytta i tydinga ‘(radio-/fjernsyns-)kanal’. Dei største statlege radiokanalane på Island heiter rett og slett Rás 1 og Rás 2. Norrønt rás er elles eit av dei mange nordiske orda som sneik seg inn i engelsk i mellomalderen. Der fekk det forma race, og dette ordet har seinare kome inn att i norsk, jamfør rotterace og racerbil.

Folk som rasar, kan lett koma til å rasera blomebed, bygningar og jamvel heile byar, i alle fall om dei rasar villmann (‘går berserk’). Likevel ser det ikkje ut til å vera noko samband mellom rasa og rasera. Rasera er i ætt med radera, som har uvisst opphav, medan rasa kjem av ei germansk rot som truleg har grunntydinga ‘fara fram, renna av stad’. Rasa er heller ikkje i ætt med det omstridde substantivet rase (‘gruppe innanfor ei art; folkegruppe’). Sistnemnde skal koma av italiensk razza, som òg har uvisst opphav.

Når me skal seia at noko eller nokon fer fram med ofse, er rasa godt å ha. «Stormen rasa heile natta.» «Dei var ute og rasa.» «Ho kom i rasande fart.» Ordet vert jamvel nytta om brund: «Kua rasar» (‘er paringshuga’). Rasande kan òg vera reint forsterkande, jamfør seiemåtar som «vera rasande god til å syngja», «ha det rasande moro». Det er ikkje like moro når noko rasar i tydinga ‘glida ut, rausa ned’: «Muren rasa.» «Vegen rasa ut.» Både snøras, jordras, steinras og leirras tek liv. Rastrygging må til, elles kan eit ras av turgåarar rasa inn i rasfarlege område.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar
Odd W. Surén

Orda mellom oss

Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.

Teikning: May LInn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis