Rasande rasfarleg
«Ungdomen rasar; alderdomen tasar», seier ordtaket. Verbet tasa (‘tapa seg, veikna’) er kanskje ukjent for mange i dag, men rasa kjenner me. Me kan koma rasande, rasa rundt i bil, rasa i svevnen (tala i ørske) og rasa frå oss. Stundom er det gagn i slik rasing, men det hjelper lite å rasa mot styremaktene når ein vert teken av snøras.
Norrønt rasa vart nytta i tydinga ‘fara i veg, storma fram’. Tydinga ‘vera vreid’ (jf. «vera rasande», raseri) har kome inn seinare, truleg etter påverknad frå tysk rasen (‘vera frå seg av sinne’). Andre nærskylde ord er norrønt ras (‘bråhast, skunding, snøggleik’), ræsa (‘få på glid, lata renna’) og rás (‘laup; spor, far, veg; flokk’). Desse orda finst i norsk òg, til dømes er det nokre som nyttar rås når dei talar om krøterstigar, men ordet er endå meir kjent på Færøyane og Island, der rás vert nytta i tydinga ‘(radio-/fjernsyns-)kanal’. Dei største statlege radiokanalane på Island heiter rett og slett Rás 1 og Rás 2. Norrønt rás er elles eit av dei mange nordiske orda som sneik seg inn i engelsk i mellomalderen. Der fekk det forma race, og dette ordet har seinare kome inn att i norsk, jamfør rotterace og racerbil.
Folk som rasar, kan lett koma til å rasera blomebed, bygningar og jamvel heile byar, i alle fall om dei rasar villmann (‘går berserk’). Likevel ser det ikkje ut til å vera noko samband mellom rasa og rasera. Rasera er i ætt med radera, som har uvisst opphav, medan rasa kjem av ei germansk rot som truleg har grunntydinga ‘fara fram, renna av stad’. Rasa er heller ikkje i ætt med det omstridde substantivet rase (‘gruppe innanfor ei art; folkegruppe’). Sistnemnde skal koma av italiensk razza, som òg har uvisst opphav.
Når me skal seia at noko eller nokon fer fram med ofse, er rasa godt å ha. «Stormen rasa heile natta.» «Dei var ute og rasa.» «Ho kom i rasande fart.» Ordet vert jamvel nytta om brund: «Kua rasar» (‘er paringshuga’). Rasande kan òg vera reint forsterkande, jamfør seiemåtar som «vera rasande god til å syngja», «ha det rasande moro». Det er ikkje like moro når noko rasar i tydinga ‘glida ut, rausa ned’: «Muren rasa.» «Vegen rasa ut.» Både snøras, jordras, steinras og leirras tek liv. Rastrygging må til, elles kan eit ras av turgåarar rasa inn i rasfarlege område.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
«Ungdomen rasar; alderdomen tasar», seier ordtaket. Verbet tasa (‘tapa seg, veikna’) er kanskje ukjent for mange i dag, men rasa kjenner me. Me kan koma rasande, rasa rundt i bil, rasa i svevnen (tala i ørske) og rasa frå oss. Stundom er det gagn i slik rasing, men det hjelper lite å rasa mot styremaktene når ein vert teken av snøras.
Norrønt rasa vart nytta i tydinga ‘fara i veg, storma fram’. Tydinga ‘vera vreid’ (jf. «vera rasande», raseri) har kome inn seinare, truleg etter påverknad frå tysk rasen (‘vera frå seg av sinne’). Andre nærskylde ord er norrønt ras (‘bråhast, skunding, snøggleik’), ræsa (‘få på glid, lata renna’) og rás (‘laup; spor, far, veg; flokk’). Desse orda finst i norsk òg, til dømes er det nokre som nyttar rås når dei talar om krøterstigar, men ordet er endå meir kjent på Færøyane og Island, der rás vert nytta i tydinga ‘(radio-/fjernsyns-)kanal’. Dei største statlege radiokanalane på Island heiter rett og slett Rás 1 og Rás 2. Norrønt rás er elles eit av dei mange nordiske orda som sneik seg inn i engelsk i mellomalderen. Der fekk det forma race, og dette ordet har seinare kome inn att i norsk, jamfør rotterace og racerbil.
Folk som rasar, kan lett koma til å rasera blomebed, bygningar og jamvel heile byar, i alle fall om dei rasar villmann (‘går berserk’). Likevel ser det ikkje ut til å vera noko samband mellom rasa og rasera. Rasera er i ætt med radera, som har uvisst opphav, medan rasa kjem av ei germansk rot som truleg har grunntydinga ‘fara fram, renna av stad’. Rasa er heller ikkje i ætt med det omstridde substantivet rase (‘gruppe innanfor ei art; folkegruppe’). Sistnemnde skal koma av italiensk razza, som òg har uvisst opphav.
Når me skal seia at noko eller nokon fer fram med ofse, er rasa godt å ha. «Stormen rasa heile natta.» «Dei var ute og rasa.» «Ho kom i rasande fart.» Ordet vert jamvel nytta om brund: «Kua rasar» (‘er paringshuga’). Rasande kan òg vera reint forsterkande, jamfør seiemåtar som «vera rasande god til å syngja», «ha det rasande moro». Det er ikkje like moro når noko rasar i tydinga ‘glida ut, rausa ned’: «Muren rasa.» «Vegen rasa ut.» Både snøras, jordras, steinras og leirras tek liv. Rastrygging må til, elles kan eit ras av turgåarar rasa inn i rasfarlege område.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.
Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss
Orda mellom oss
Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.
Teikning: May LInn Clement
«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.