Ord om språk
På kanten av stupet
Teikning: May Linn Clement
«Den som grev ei greft for andre, skal sjølv stupa i», seier ordtaket. I røynda er det vel ofte so at gravaren slepp unna med den stupande fæle åtferda si.
No som stupmørkeret kjem attende og stupfylla til studentane er i full gang, høver det bra å stupa inn i soga til stupa og avleiinga stup. Då ser me snart noko rart: I norrøne kjelder finn me stupa berre i infinitiv, og det er nytta i tydingane ‘snu opp, stå i vêret’. Er ikkje dette verbet nemning for rørsle nedetter, då?
Jau, når me stuper frå femmeteren, set utfor stupbratte bakkar og sit i ein jagar som driv med stupflyging, går det nedetter. Men mest dekkjande er det å seia at stupa viser til rørsle opp, ned eller fram. Me har døme i bokheimen på at stupa vert nytta om å ‘stiga, gå bratt opp’. I forteljinga «Vildduer» av Hans Aanrud les me om «den bratte li som stuper op fra slette landet». Orda stuv (‘stubbe’) og engelsk steep (‘steil, bratt’) peikar opp og er i ætt med stupa.
Stupa er truleg runne av ei rot med tydinga ‘støyta, skuva bort (i ymse leier)’. Denne gamle tydinga ser me i færøysk stúpa (‘skubba (til), puffa’). Stupa har elles former som svensk stupa (‘skråna bratt, styrta, falla (i strid)’), eldre dansk stube (‘bøya seg fram, falla’) og engelsk stoop (‘luta, bøya seg’).
Andre ord som heng i hop med stupa og stup, er staup (‘søkk, hol’), staupete (‘full av hol; ujamn’, t.d. «staupete løyper») og truleg staup (‘drikkekar’). Ein teori er at det sistnemnde ordet opphavleg viste til armrørsla når ein drikk (og skålar), eller til «støyten» i sjølve drikken (jf. «ta seg ein støyt»).
Kan henda kjem det stups på nokon at stupa kan ha sterk bøying i nynorsk: styp – staup – stope. Ivar Aasen gjekk for den bøyinga i landsmål, men han nemner i Norsk Ordbog at det òg er vanleg med linn bøying (e-verb), og at fortidsformene nokre stader er stufte – stuft. Den sterke bøyinga er radt på veg utfor stupet no?
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
