JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Tungrodd lakrisbåt

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2366
20230421
2366
20230421

Danskebåten og ei rad andre båtar, som bergingsbåtar, fiskebåtar, snøggbåtar og ubåtar, kan vera i sving heile året. Båtfolket plar gå i båtane om våren, og då tenkjer eg ikkje på livbåtane, men fritidsbåtane eller småbåtane. Å vera i lystbåt er utan tvil mest lysteleg i sumarhalvåret. Nokre kosar seg storleg med båtpåske òg, medan andre sit i solveggen på hytta og et appelsinbåtar.

Båt er ei av dei vanlegaste nemningane for ‘farkost på vatnet’, saman med skip. Hovudregelen er at skip viser til større farkostar enn båt, men orda kan òg vera synonyme (tankbåt = tankskip). Båt er eit kulturord som har sigla inn i mange ulike mål. Frå gamalengelsk har det kome inn i den romanske ætta, jamfør ord som fransk bateau og italiensk battello. Truleg kom det òg inn i norrønt frå gamalengelsk, eller so gjekk lånet andre vegen. Men kva for røter har ordet?

Eitt framlegg er at båt (norr. bátr) heng i hop med verbet bita og hadde grunntydinga ‘det å lata båten bita seg fast i sjøen mot vinden’. Ei av tydingane til norrønt bíta var just ‘kryssa, sigla opp mot vinden’. Nokre gissar at båt fyrst viste til noko uhandgripeleg (‘det å styra mot vinden, kryssing’), som med tida vart meir handgripeleg (‘fargreie ein kan styra mot vinden med’). Ei rad andre teoriar finst òg, til dømes at båt opphavleg tydde ‘kløyvd (og uthola) trestomn’.

I dag får veg- og brubyggjarane meir merksemd enn båtbyggjarane. Å køyra bil treng ikkje vera tryggare enn å ta båten, men me slepp i alle fall at fullsette kyrkjebåtar velt, so mest ei heil grend stryk med. Det er fint å tenkja på – fram til me kjem på at båtflyktningar vert sende ut på havet i skrøpelege gummibåtar. Mange biletlege seiemåtar med båt har just med fare å gjera, til dømes «det er so vidt båten ber». Ofte er det lurt å «sitja stille i båten», og dei som «er i same båt», er i den same (farlege, vanskelege) stoda.

«Gjeva på båten» er ei omlaging av nederlandsk bot geven (‘gjeva, fira tau’). Elles har robåten skjenkt oss mange vendingar. Nokre ror seg for langt utpå og må fossro frå utsegnene sine. Dei ror og ror! Kan henda greier dei å ro seg i land att eller jamvel ro det heile pent i land. «Det er tungt å ro med spett», vert det sagt. Og «det er ein lat mann som et seg sveitt og ror seg kald».

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Danskebåten og ei rad andre båtar, som bergingsbåtar, fiskebåtar, snøggbåtar og ubåtar, kan vera i sving heile året. Båtfolket plar gå i båtane om våren, og då tenkjer eg ikkje på livbåtane, men fritidsbåtane eller småbåtane. Å vera i lystbåt er utan tvil mest lysteleg i sumarhalvåret. Nokre kosar seg storleg med båtpåske òg, medan andre sit i solveggen på hytta og et appelsinbåtar.

Båt er ei av dei vanlegaste nemningane for ‘farkost på vatnet’, saman med skip. Hovudregelen er at skip viser til større farkostar enn båt, men orda kan òg vera synonyme (tankbåt = tankskip). Båt er eit kulturord som har sigla inn i mange ulike mål. Frå gamalengelsk har det kome inn i den romanske ætta, jamfør ord som fransk bateau og italiensk battello. Truleg kom det òg inn i norrønt frå gamalengelsk, eller so gjekk lånet andre vegen. Men kva for røter har ordet?

Eitt framlegg er at båt (norr. bátr) heng i hop med verbet bita og hadde grunntydinga ‘det å lata båten bita seg fast i sjøen mot vinden’. Ei av tydingane til norrønt bíta var just ‘kryssa, sigla opp mot vinden’. Nokre gissar at båt fyrst viste til noko uhandgripeleg (‘det å styra mot vinden, kryssing’), som med tida vart meir handgripeleg (‘fargreie ein kan styra mot vinden med’). Ei rad andre teoriar finst òg, til dømes at båt opphavleg tydde ‘kløyvd (og uthola) trestomn’.

I dag får veg- og brubyggjarane meir merksemd enn båtbyggjarane. Å køyra bil treng ikkje vera tryggare enn å ta båten, men me slepp i alle fall at fullsette kyrkjebåtar velt, so mest ei heil grend stryk med. Det er fint å tenkja på – fram til me kjem på at båtflyktningar vert sende ut på havet i skrøpelege gummibåtar. Mange biletlege seiemåtar med båt har just med fare å gjera, til dømes «det er so vidt båten ber». Ofte er det lurt å «sitja stille i båten», og dei som «er i same båt», er i den same (farlege, vanskelege) stoda.

«Gjeva på båten» er ei omlaging av nederlandsk bot geven (‘gjeva, fira tau’). Elles har robåten skjenkt oss mange vendingar. Nokre ror seg for langt utpå og må fossro frå utsegnene sine. Dei ror og ror! Kan henda greier dei å ro seg i land att eller jamvel ro det heile pent i land. «Det er tungt å ro med spett», vert det sagt. Og «det er ein lat mann som et seg sveitt og ror seg kald».

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar
Odd W. Surén

Orda mellom oss

Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.

Teikning: May LInn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis