JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Liv og røre

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2319
20220812
2319
20220812

Når haustmørkeret kjem sigande, er det lett å tolka alt av rørsler og låtar som livsteikn og koka i hop ville historier som ein skremmer seg sjølv med. Men som ordtaket seier: «D’er ikkje liv i alt som rører seg.» Den som rører om noko, har i alle fall liv i seg. Rørekoppar kan verta endå meir rørete med alderen, og lettrørte folk tykkjer radt at røret er rørande.

Orda røra, rørsle, røre og rør heng i hop, men bakgrunnen deira er noko ulik. Røra (norr. hrøra) og det avleidde substantivet rørsle (norr. hrørsla) er arveord. Det er likt til at røra kjem av eit adjektiv som tydde ‘kvik, kraftfull, sterk’. Det adjektivet er ikkje med oss lenger, men me har rørig (av røra), som tyder mykje det same. Me kan til dømes seia at einkvan er «rask og rørig».

So har me opprør, som er eit omsetjingslån (ty. Aufruhr). Grunntydinga til sistelekken ruhr er ‘verksemd, gang’. Hokjønnsordet røre har kome til oss gjennom dansk frå lågtysk. Det same gjeld berøra. Pårørande kjem av eldre dansk paarøre ‘stå nær, vera i familie med’. Røyr (som i avlaupsrøyr, bm. rør) har ikkje noko med denne ordflokken å gjera. Me har elles mange stadnamn som byrjar på Rør-, men dei òg plar koma frå andre ætter. I mange tilfelle er det fiskenamnet røyr (el. røye, av raud) eller rør (‘kant, rand’) som ligg attom slike stadnamn.

Medan me talar om fisk: Nokre likar å fiska i rørt vatn. Kan henda får dei sopa til seg noko rørleg gods på det viset? Andre likar å sitja urørleg på ein stein i urørt terreng. Her vart det ei samrøring av ulike røra-tydingar. Det får vera greitt, men merk at somme mest ikkje rører røra i tydingane ‘flytta, leda’ og ‘ta på, koma borti’. I staden nyttar dei røyva (som heng i hop med ruva): «Eg røyvde ikkje ein finger.» «Det er godt å røyva seg litt.» «Me har ikkje røyvt pengane.»

Røra i tydinga ‘blanda, mengja’ står støtt og godt. Me rører i sausen og i grautgryta, rører ut gjær i væske og rører i hop ingrediensar til vaffelrøre og eggerøre. Ein kan få mat som er so god at ein vert rørt til tårer. Både sinnsrørsler og kroppsrørsler kostar krefter, og det er ikkje berre berre å vera med i ei eller fleire motrørsler heller. Det er framleis mykje som rører seg i målrørsla, miljørørsla og kvinnerørsla. Men fråhaldsrørsla var større før.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Når haustmørkeret kjem sigande, er det lett å tolka alt av rørsler og låtar som livsteikn og koka i hop ville historier som ein skremmer seg sjølv med. Men som ordtaket seier: «D’er ikkje liv i alt som rører seg.» Den som rører om noko, har i alle fall liv i seg. Rørekoppar kan verta endå meir rørete med alderen, og lettrørte folk tykkjer radt at røret er rørande.

Orda røra, rørsle, røre og rør heng i hop, men bakgrunnen deira er noko ulik. Røra (norr. hrøra) og det avleidde substantivet rørsle (norr. hrørsla) er arveord. Det er likt til at røra kjem av eit adjektiv som tydde ‘kvik, kraftfull, sterk’. Det adjektivet er ikkje med oss lenger, men me har rørig (av røra), som tyder mykje det same. Me kan til dømes seia at einkvan er «rask og rørig».

So har me opprør, som er eit omsetjingslån (ty. Aufruhr). Grunntydinga til sistelekken ruhr er ‘verksemd, gang’. Hokjønnsordet røre har kome til oss gjennom dansk frå lågtysk. Det same gjeld berøra. Pårørande kjem av eldre dansk paarøre ‘stå nær, vera i familie med’. Røyr (som i avlaupsrøyr, bm. rør) har ikkje noko med denne ordflokken å gjera. Me har elles mange stadnamn som byrjar på Rør-, men dei òg plar koma frå andre ætter. I mange tilfelle er det fiskenamnet røyr (el. røye, av raud) eller rør (‘kant, rand’) som ligg attom slike stadnamn.

Medan me talar om fisk: Nokre likar å fiska i rørt vatn. Kan henda får dei sopa til seg noko rørleg gods på det viset? Andre likar å sitja urørleg på ein stein i urørt terreng. Her vart det ei samrøring av ulike røra-tydingar. Det får vera greitt, men merk at somme mest ikkje rører røra i tydingane ‘flytta, leda’ og ‘ta på, koma borti’. I staden nyttar dei røyva (som heng i hop med ruva): «Eg røyvde ikkje ein finger.» «Det er godt å røyva seg litt.» «Me har ikkje røyvt pengane.»

Røra i tydinga ‘blanda, mengja’ står støtt og godt. Me rører i sausen og i grautgryta, rører ut gjær i væske og rører i hop ingrediensar til vaffelrøre og eggerøre. Ein kan få mat som er so god at ein vert rørt til tårer. Både sinnsrørsler og kroppsrørsler kostar krefter, og det er ikkje berre berre å vera med i ei eller fleire motrørsler heller. Det er framleis mykje som rører seg i målrørsla, miljørørsla og kvinnerørsla. Men fråhaldsrørsla var større før.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Teikning: May Linn Clement

KommentarSamfunn
Halvor Tjønn

Tid for realitetsorientering

Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

Hjarte for huset

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis