Hardt mot hardt, sa kjerringa, ho datt i berget. Kva for eit berg ho datt i, er uvisst. Her finst til dømes koparberg, gråberg, flisberg (‘bergslag som lett klovnar’) og ròteberg (‘berg som er lett å smuldra eller kløyva i heller’). Beint fram mjuke er ingen av dei, so me kan trygt seia at det er leitt å detta i berget eller køyra i bergveggen. Glatte svaberg eller bergsva er òg leie. Sidan sva tyder ‘glatt stad’, er vendinga «glatt svaberg» strengt teke smør på flesk.

Smør, flesk og andre saker kan òg verta kalla berg, dersom ei stor mengd er samla på éin stad: smørberg, kjøtberg, fleskeberg, søppelberg, sildeberg (stor sildestim). Dei som vel å nytta det andre og tredje ordet om folk, kan dra til Blokksberg. Kva med ordet uførberg? Er det òg ei nedsetjande personnemning? Nei, her er det tale om eit berg som er uført i tydinga ‘ufarande, fælt ulendt’.

Fyrst og fremst nyttar me berg i tydingane ‘(lite) fjell, høgd’ og ‘fjellgrunn’, og det er den fyrste av desse tydingane som er den eldste. Ordet kjem etter alt å døma av ei indoeuropeisk rot som tyder ‘heva’ (jf. t.d. tysk Berg ‘høgd, fjell; ås; stor mengd’ og engelsk barrow ‘gravhaug’). Orda bergverk og berg-og-dal-bane har me frå tysk. Den yngre tydinga ‘fjellgrunn, samanhengande steinmasse’ står sterkt i nordiske mål, og det har nok med naturtilhøva å gjera. «Her på berget», seier me. Hjernen bak ordlaget heiter sjølvsagt Ludvig Holberg (jf. Erasmus Montanus).

Mange av oss som bur her mellom bakkar og berg utmed havet, har eit etternamn som kjem av eit stadnamn som har berg i seg. Attåt Berg har me til dømes Berge, Berger, Bergan og samansetjingar som Bergseng, Nordberg og Søberg (Sø- tyder stundom ‘sør’, men ikkje støtt). Me skal heller ikkje gløyma Bergen eller Bjørgvin: ‘(beite)enga mellom fjella’. Under eit berg i Elverum vart det rydda ein bustad som fekk namnet undir Bergi på gamalnorsk, som seinare vart Berge, og so fekk berget (nytt) namn etter garden: Bergeberget.

Det er ikkje mange i dag som trur bergfast på bergkongar og andre bergtussar, men bergtekne vert me framleis. Det berget som truleg har fascinert flest, er venusberget. Eit mindre majestetisk namn på same kroppsdel, kjent frå ulike delar av landet, er musebakke. Det læt meir som ein liten bergknatt.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com