Før krigen var Tyskland eit av dei leiande landa i naturvitskap, til dømes medisin. Tyskaren Robert Koch står ved sida av den store Pasteur i utviklinga av bakteriologien. Dei gjorde livet farleg for bakteriar og anna smittestoff. Det vart mindre farleg å vere menneske.

Ein av dei store i tysk medisin er kirurgen Ernst Ferdinand Sauerbruch. Far hans døydde av tuberkulose, og han voks opp hos foreldra til mora. Morfaren var skomakar.

Sauerbruch, som var kirurg, kom til å vie livet til kampen mot tuberkulosen. For dette arbeidet har han fått plass i ei heidersgrav i Berlin.

Å operere i brystkassa er problematisk. Lungene må ikkje kollapse. I dag pumpar dei luft inn i lungene under ein brystoperasjon. Tidlegare laga dei eit undertrykkammer der dei opererte. Her var Sauerbruch ein føregangsmann. Alt i 1904 hadde han konstruert eit slikt kammer. Det gjev han plass i medisinhistoria.

Livet hans vart turbulent. Han møtte Hitler tidleg. Under kuppforsøket i 1923 vart Hitler skadd i aksla, og det var Sauerbruch som tok hand om han.

Sjølv var han ein ihuga nasjonalist som avskydde Versaillesfreden. Han såg tidleg Hitlers mørke sider. Hitler var i grenselandet mellom genialitet og galskap og den galnaste kriminelle i verda, sa han. Likevel skreiv han under på ei lojalitetserklæring mot den nasjonalsosialistiske staten, som nazistiske professorar hadde tatt initiativ til. Nazistane sat tett på tyske universitet, skriv Nils Uddenberg i boka si om medisinhistorie.

Sauerbruch fekk godt betalt for underskrifta si. Han vart Staatsrat, ein prøyssisk ærestittel. I 1937 vart han utnemnd til Reichsforschungsrat. Dermed vart han innblanda i dei medisinske eksperimenta som vart gjorde mot fangane i konsentrasjonsleirane. Han godkjende at sennepsgass vart nytta mot fangar.

Høgdepunktet var nok likevel tildelinga av Deutscher Nationalpreis fur Kunst und Wissenschaft. Det var ein alternativ nobelpris som Hitler hadde sett opp etter at Den norske nobelkomiteen hadde gitt Nobels fredspris til Carl von Ossietzky i 1936. Ossietzky hadde avslørt den tyske opprustinga og sat i konsentrasjonsleir då han fekk prisen. Han døydde der. Tildelinga gjorde Hitler rasande, og han la ned eit kategorisk forbod mot at tyskarar skulle ta imot nobelprisar.

Tildelinga skapte også ein ilter debatt i Noreg. Knut Hamsun var rasande. Og Hitler skipa altså ein eigen pris.

Då krigen var over, ville Sauerbruch vere med på å byggje det nye Tyskland på ruinane av det gamle. Men han tok avstand frå den kommisjonen som var oppnemnd for å granske kva brotsverk tyske legar hadde vore med på i teneste for nazistane.

Det skulle det ikkje snakkast om.

Han gjekk med straumen i den nazistiske politikken, og han var nære på å bli tiltala for krigsbrotsverk etter krigen, skriv Uddenberg. I 1951 gav han ut sjølvbiografien Das war mein Leben. Av boka vart det seinare ein film.

Lagnaden innhenta han. Han vart dement og fråteken operasjonskniven.

Tyranniet og barbariet har aldri problem med å finne tenarar.

Legen Ernst Ferdinand Sauerbruch berga tallause menneskeliv ved sitt livsverk i kamp mot tuberkulosen, den farlegaste sjukdommen på den tid.

Og forskingsråd Ernst Ferdinand Sauerbruch, i skuggen av Adolf Hitler, var innblanda i dei medisinske eksperimenta i tyske konsentrasjonsleirar, ein av dei mest groteske skamplettane i medisinhistoria.

Han enda sine dagar i ei heidersgrav for den medisinske innsatsen. Grava ligg ved Wannsee i Berlin.

Det var der holocaust vart planlagt. Plasseringa er nok tilfeldig, sjølv om ho vekkjer tankar.

Og Hitlers alternative nobelprisar har fått ein trygg plass i gløymeboka.

Andreas Skartveit