Dette diktet stod på prent i Fagnafolk (1938) av Anders Hovden, ei bok full av lovprisingar av menn og kvinner. Mange av dei var norskdomsmenn, som Johannes Lavik (1856–1929), grunnleggjar av og bladstyrar i Gula Tidend. Som det kjem fram av fotnoten, skreiv Hovden diktet då Lavik gjorde om avisa til dagsavis i 1914. Lavik var òg initiativtakar til Noregs Mållag, skipa i 1906.

Det er eit endeframt, klisjéfylt dikt som tener eitt føremål: å lyfte fram Lavik som «bygningsmann» for det norske «huset». Hovden nyttar òg «båt» som symbol, kanskje han meiner Gula Tidend. Det er ein kampsong, for det gjeld norskdoms- og målsak – eit kjent tema i nynorsklitteratur før krigen.

«Du kunde aldri med å snu, men stemnde alltid beint», skriv Hovden, og viser dermed til den kompromisslause naturen til Lavik. Den hadde ei negativ side, for Lavik var kjend som ein nådelaus bokkritikar: Han rette kritikk mot Hulda Garborg fordi ho skreiv bøker på bokmål, han avviste Olav Duun for «at hans menneskjor ikkje yvertyder». Neppe ein råkande dom, for Duun er vår store menneskekjennar. Lavik slakta også Olav Aukrust – det er som om dikta hans «geipa etter deg». Nynorskfolk austanfjells og i Trøndelag var rasande på denne vestlandsfanden.

Men det var éin diktar Lavik stødde gjennom tjukt og tunt: Olav Nygard, som var frå same område: Lavik kom frå Eksingedalen, ved Modalen. Lavik fekk ei farsrolle for Nygard, han oppmoda Nygard til å fylgje diktardraumen. «Han er lyrikar – av Guds naade. Og maalskapar. Han er skald», skreiv Lavik om Nygards debut, Flodmaal (1913). Lavik gav ut to bøker av Nygard på Gula Tidend, då ingen forlag ville ha dei: Runemaal (1914) og Kvæde (1915). Men Lavik rette òg kritikk mot Nygard, dikta kunne bli tunge å lesa.

Dei hadde likevel ein humoristisk tone seg imellom. Dette skreiv Nygard i eit brev til Lavik: «Du er ein fæl kritikkar! Og hadde du vore kar til aa kritisera meg til hakkekjøt, so hadde eg ikkje havt so lite hugnad av det.»

Ronny Spaans

Johannes Lavik*

Vår fedregard var lagd i grus
i Noregs gamle grend.
No reiser uppatt me vårt hus,
og bygg med sverd ved lend.
Ein bygningsmann du er so raust
og buen vel til slag,
ja, Lavik du hev stae traust
og trufast all din dag!

Du kunde aldri med å snu,
men stemnde alltid beint.
Du åtte tanke meir enn tru,
ditt auga var so reint.
Og stødt du viste upp og fram
og fann oss veg og bru.
No stend du høgt på utsyns-tram
med auga ljost av tru.

Det var kje gods, det var kje gull
som deg til striden batt...
av hugmål var din heile full
som stjerneblenk um natt.
Med gråt du tidt i vinna trong
gjekk sådde sæde raust.
Men aldri du med gledesong
fekk sanka inn til haust!

Legg utpå djupe no for godt,
sjå: Den, som vågar, vinn!
Legg ut på djupe til ein drått –
og sigeren vert din!
Snart bak oss ligg dei siste nes
ved fjorden grå og trong.
Hei! Upp med segli, børen blæs – –
til havs, til havs med song!

Anders Hovden

* Då han gjorde Gula Tidend til dagblad