KOMMENTAR

Håvard Rem

havard@dagogtid.no

Dei siste vekene har eg gått kritisk gjennom den førtiårige verksemda mi som omsetjar og attdiktar. Vil ho stå seg i framtida? Sjølvgranskinga har elles ingenting å gjera med at ein omsetjar alltid er førebudd på at ei omsetjing vert utdatert. Shakespeare og Bibelen – eg har attdikta båe – har synt seg å krevja ei ny omsetjing for om lag kvar generasjon. 

Det sjølvkritiske blikket kom ikkje av at tida går, men av ei uvand merksemd om det ein kunne kalla litterær appropriasjon. 

Amanda Gorman

Hugsar du den amerikanske lyrikaren Amanda Gorman (23), ho som las diktet «The Hill We Climb» under president Joe Bidens innsetjingsseremoni i januar? Rettane til dikta hennar er no selde til forlag i mange land, mellom dei Noreg og Nederland. 

Gorman har fornuftig nok teke del i val av attdiktarar. Mellom anna godkjende ho den nederlandske omsetjaren, Bookerpris-vinnaren Marieke Lucas Rijneveld (29). Som Gorman har Rijneveld fått eit internasjonalt gjennombrot i ung alder. Debutromanen Kveldens ubehag (De avond is ongemak, 2018) kjem på norsk til hausten. 

Men det gjer ikkje attdiktinga hennar av Gorman. I Nederland kom protestar. Fyrst i sosiale medium, så i avisa De Volkskrant, i eit edrueleg innlegg skrive av journalisten Janice Deul. Deul og andre meinte: Det er ikkje rett at Rijneveld attdiktar Gorman. 

Protestane vart høyrde. Rijneveld trekte seg som omsetjar, jamvel om ho var godkjend av Gorman. 

Kvifor protesterte ein mot val av omsetjar? Jau, av di Gorman er svart i huda medan Rijneveld er kvit.

Solomon Northup

Er det mogeleg? Ja, i 2021 er det mogeleg. Og på eit vis forståeleg. Val av attdiktar er vanskeleg og viktig. I dikta mine, omsette til nokre språk, er det så mange bibelske referansar at det vert gale om attdiktarane ikkje fangar dei opp. Det går båe vegar: Dei same referansane går att i lyrikken til Bob Dylan og Leonard Cohen, som eg difor har hatt føresetnader for å attdikta, jamvel om eg ikkje er jøde som dei. 

Farga har eg omsett òg, til dømes Tolv år som slave (2014) av afroamerikanaren Solomon Northup og Det siste karnevalet (1995) av sanktlusianske Derek Walcott. 

Kva er rett og gale i dette feltet? Ein kan protestera mot at ein kvit omset ein svart, men kan ein protestera mot at ein svart omset ein kvit? Om det er feil at Rijneveld omset Gorman, er det då like feil at ein afrikanar omset Hamsun?

Oppgjeret

Verkeleg interessant vert det om lesaren no meiner at desse to døma ikkje kan samanliknast. Ja, at samanlikninga i seg sjølve er reaksjonær og litt rasisisk. For kva er det då det handlar om?

Handlar det då ikkje berre om hudfarge, men om ei stereotypisk, essensialiserande førestilling om at kvite er mindre eigna til å setja seg inn i livet til andre? Neppe. Ein slik tankegang ville utan tvil ha vore rasistisk. 

Handlar det om ein freistnad på eit oppgjer med det ein meiner har vore hundreår med kvit dominans i litteraturfeltet? Truleg.  

Håvard Rem er journalist i Dag og Tid.